Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
114 
 
Bunda yer  maydoni mayda-mayda do‘ngliklarga bo‘linib hisob olib boriladi. 
Bunday ekin ekilgan maydonda yuqoriroq bo‘lgan darajadagi agrotexnik tadbirlar 
o‘tkaziladi.  Bu  usul  bir  necha  yil  takrorlanib  yer  maydonining  unumdorligi  bir 
sharoitga yaqinlashtiriladi. 
Dala tajribasining tashkiliy birliklari va o‘tkazish sharoitlari shu zona tuproq 
sharoiti  va  uning  maydonda  o‘zgaruvchanligiga  chambarchas  bog‘liqdir.  Tajriba 
uchun 
ajratib 
olingan 
yer 
uchastkalarining 
tuproq 
unumdorligining 
o‘zgaruvchanlik  xususiyatlari  tajriba  o‘tkazishdan  avval  maxsus  metodlar  bilan 
tekshirilib ko‘riladi. Bunday metodlardan bo‘lib rekognospironkalik yoki oldindan 
bilib olish ekinlarini ekib ko‘rish hisoblanadi. 
Oldindan  bilib  olish  metodida  tajriba  o‘tkazish  uchun  ajratilgan  yer 
uchastkasiga yoppasiga bir xil o‘simlik ekiladi va bir xil tajriba maydonchalardan 
olingan  hosil  taqqoslab  ko‘riladi.  Juda  ko‘plab  o‘tkazilgan  tajribalar  natijasida 
ko‘riladiki, har qanday yer uchastkasida tuproq unumdorligi tasodifan va qonuniy 
ravishda o‘zgaruvchanlik xususiyatlariga egadir. 
Tuproq 
sharoitining 
tasodifan 
o‘zgaruvchanlik  holatida  o‘xshash 
maydonchalardan  olingan  hosil  qandaydir  bir  o‘rtacha  qiymat  atrofida  tebranib 
turadi  va  bu  tebranish  (ya‘ni  o‘rtacha  qiymatdan  yuqori  va  pastki  tomonlarga 
og‘ish)  maydonchadan-maydonchaga  o‘tishda  ko‘p  o‘zgarmaydi  hamda  bu 
o‘zgarishlar statistik jihatdan ahamiyatga molik bo‘lmaydi. 
Tuproq  sharoitining  qonuniy  ravishda  o‘zgaruvchanligida  esa  ba‘zi  bir 
alohida  maydonchalardan  olingan  hosil  taqlidi  qandaydir  bir  o‘rtacha  qiymatlari 
statistik  jihatdan  farqli  bo‘ladilar.  Agar  yer  uchastkasining  tuproq  unumdorligi 
qonuniy ravishda o‘zgaradigan holat bo‘lsa, bunda bir maydonchadan ikkinchisiga 
o‘zgaradigan  holat  bo‘lsa,  bunda  bir  maydonchadan  ikkinchisiga  o‘tilgan  sari 
hosildorlikning  ortishi yoki kamayishi holatida bo‘ladi. 
Tuproq  unumdorligining  qonuniy  o‘zgaruv  holati  yer  uchastkasining  relefi, 
ekib  o‘stiriladigan  o‘simlik  turi,  maydonlar  sathi  va  boshqalarga  chambarchas 
bog‘likdir. 
Umuman  murakkab  dala  sharoitlarida  (tabiiy  va  kishloq  xo‘jalik  faoliyati 
natijasida) tuproq unumdorligining ekib o‘stiriladigan madaniy o‘simliklarga ta‘siri 
hosilning tasodifiy va qonuniy o‘zgaruvi holatida namoyon bo‘ladi. 
Er
 
maydonini  tanlash  va  tajriba  o‘tkazish 
UCHUN 
tayyorlash.  yer 
uchastkasining  bo‘lgan  talab.    Tajriba  o‘tkazish  uchun  tanlab  olingan  yer 
uchastkasiga uyidagi 2 ta talab qo‘yiladi. 
1.
 
Er uchastkasining umumiylik (reprezentativnost) xususiyati. Bu xususiyatga 
muvofiq  yer  uchastkasining  unumdorligi,  relefi  va  boshqa  xususiyatlar  shu  zona, 
rayon  uchun  tanlab  olinadigan  yer  maydonlarida  o‘tkazilib  kelingan  agrotexnik 
tadbirlar ham shu zona uchun xos (tiniq) bo‘lmog‘i, past darajasidagisi esa talabga 
javob bermasligini qayd etish lozim. 
2.
 
Talab bu yer maydon tuproq-unumdorlik
 
qavatining bir xilda bo‘lmog‘idir. 
Bu  talabni,  ya‘ni  unumdorlikning  bir  xildaligini  absolyut  tushuncha  deb  qarash 
noto‘g‘ridir.  CHunki,  unumdorlikning  dala  sharoitida  turamta  bo‘lishi,  bu  tabiiy 
holat  bo‘lib,  unumdorlikning  bir  xilligi  deyilgan  tushunchada  yana  quyidagi 

---