Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
64 
 
chiqm  oqda.  Ya‘ni,  0  ‗zbekiston  qishloq  xo‗jaligida,  ayniqsa,  paxta  yetishtirishda 
ko'plab  turli  xildagi  mineral  o  ‗g‗itlar  ishlatiladi.  Lekin  mineral  o‗g‗itlardan  yuqori 
natija  olish  uchun  ularni  o  ‗z  vaqtida,  g‗o‗za  va  boshqa  ekinlarning  o  ‗sish  va 
rivojlanish  davriga  qarab  ishlatish  maqsadga  muvofiq  bo‗lsa  ham  ,  o‗g‗itning  m 
iqdori, tuproq namligiga va yerga beriladigan vaqtiga rioya qilish kerak. 
Shundagina o'simlikni mineral o‗g'itga to'yintirib, undan yuqori, mo‗1 hosil olish 
mumkin.  Tuproq  quruq  yoki  o  ‗simlikning  vegetatsiya  davri  o  ‗tgan  davrlarda  yoki 
miqdordan ortiq o ‗g‗it berish m o‗l hosildorlikka garov bo'la olmaydi, aksincha, hosil 
kamayadi. Tuproqda kim  yoviy  moddalar ko‗plab to'planib, keyinchalik hosilga o'tib 
(karam, piyoz, 
0‗g‗itlardan  samarali  natija  olish  uchun  agrotexnika  qoidalariga  rioya  qilish, 
yerni kuz va bahorda ekin ekishga tayyorlash, ekinlarni yaxshi parvarish qilish, yaxshi 
ishlov  berish,  vaqtida  sug'orish  yo'lga  qo'yilsa,  kimyoviy  elementlar  o'simliklarga 
ijobiy ta‘sir qiladi va hosil mo'l bo'ladi. Almashtirib ekishda, bedapoya haydalgandan 
5  yil  o‗tgandan  keyin,  yerga  mineral  o‗g‗itlarga  qo‗shimcha  qilib  go‗ng  solish  juda 
yaxshi samara beradi va tuproqning bioekologik xususiyatlarini yaxshilaydi. 
0‗simliklar  o‗zlarining  fizikaviy  holati  va  ekologik  xislatlariga  qarab,  yerni 
haydashdan  oldin  solingan  fosfor  yoki  dorivor  o‘simliklarni  oxirgi  oziqlantirishda 
(gullash  davrida)  azot  bilan  birga  berilgan  fosforni  yaxshi  o'zlashtiradi.  dorivor 
o‘simliklar yalpi gullagan davrda azotli o ‗g‗itni berishni to‗xtatish kerak, bu davrda 
harorat ancha pasayadi, o'sishni deyarli to'xtatadi. 
Fosforli o‗g‗itlardan foydalanilganda ularning xomashyo birikmalari, tuproqning 
og‗ir m etallar va toksikantlar bilan ifloslanish darajasi, o ‗g‗itni yerga berish vaqti va 
ekologik yomon oqibatlarga olib kelmaslik yo‗llarini bilish shart. Tuproqdagi azotli, 
fosforli  va  kaliyli  o‗g‗itlarning  nisbatini o‗zgartirib  turish kerak,  aks  holda tuproqda 
ortiqcha nioddalar to ‗planadi va shu yerda o‗sadigan o‗sim]iklarga salbiy ta‘sir qilishi 
mumkin.  Shuning  uchun  ham  ma‘lum  tadbirlar  ko‗riladi.  Ya‘ni,  tuproqda  yig‗ilgan 
fosfordan  biologik  usul  bilan  foydalanishda  yerga  oraliq  ekinlari  ekiladi, ularni  ko‗k 
o‗g‗it  sifatida  haydab  yuboriladi.  Oraliq  ekinlar  ichida  ildizidan  nordon  moddalar 
chiqarib,  tuproqdagi  eruvchi  fosfatlarni  eritib,  g'o'za  va  boshqa  o'simliklar 
o‗zlashtirishi m um kin bo'lgan holga keltiradi 
Kaliy  o‗g'itlaridan  eng  keng  tarqalganlari:  xlorid  kaliy  (kaliy  xloridi), 
kaliy  sulfati,  kaliyning  tabiiy  xomashyo  tuzlari  (silvinit  va  bosh.)  kiradi. 
Kaliy  o'g‗itlari  tarkibida  Cl,  Na  kabi  elementlar  boiadi.  Kaliy  o'g'itlari 
to‗xtovsiz  yerga  berilganda  tuproqda  Cl,  Na  ning  to‗planishi  va  hosil  kamayishi 
kuzatiladi.