Agrotexnologiyalar instituti

2. Dorivor o„simliklarni o„sadigan joylarni xaritaga belgilash. 
Dorivor  o‗simliklarni  ayniqsa  –  yangitdan  tavsiya  etilgan  turlarni  areallarini 
aniqlab  geografik  tarqalishida  kartalar  tuzilishi  ham  resursovedlar  tomonidan 
bajariladi.  Tuzilgan  kartalardagi  ma‘lumotar  aniq  bo‗lib,  tabiatda  o‗sadigan  dorivor 
o‗simlikni  topishda  asosiy  vosita  bo‗lib  hisoblanadi.  Karta  ma‘lumotlari  o‗simlikni 

---

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
44 
 
o‗sadigan  eri,  avto-ulov  boradigan  yo‗llar,  avto-ulovdan  so‗ng  piyoda  yurib 
boriladigan masofa, yig‗iladigan turni maydoni, o‗simlikni zahirasi va b. ko‗rsatilishi 
maqsadga muvofiq ish bo‗lib yig‗ib oluvchi kishilarga yordam beradi. 
Resursshunoslik oldida turgan yana bir masala yig‗ib olingan o‗simlik xom 
ashyosidan yoki butunlay o‗simlikni o‗zidan unumli va ko‗p qirrali fodalanishdir. 
O‗simliklarni ekib o‗stirishni tajriba maydonchalarida 
sinab ko‗rib ilmiy asosli tavsiyalar berish bilan bir 
qatorda yovvoyi holatda o‗sadigan foydali 
dorivor o‗simliklarni muhofaza qilish ham resursovedlar oldidagi asosiy masalalardan 
biridir. 
Botanika  resursshunosligi  masalalariga  o‗simliklar 
tarqalishi  qonuniyatlari
, 
geografik  ma‘lumotlar,  har  bir  o‗simlikka  xos  tarqalishi  va  foydali  (dorivor) 
o‗simliklarni tabiiy holatda uchraydigan guruhlarini aniqlash kiradi. 
Dorivor o‗simliklarni uchraydigan erlarini dengiz sathidan balandligi va shunga 
qarab  o‗simlikni  o‗sishi  ko‗payishi,  hosildorligi,  kimyoviy  tarkibini  o‗zgarishi 
haqidagi ilmiy ishlar ham resursovedlar tomonidan ilmiy asosda o‗rganiladi. 
O‗zbekiston  o‗simliklarni  landshafti  (manzarasi)  dengiz  sathidan  balandlikka 
qarab bir necha poyaslarga (pog‗onalarga) bo‗linadi (Zokirov K.Z. 1978 y.). 
 
CHo‗l – dengiz sathidan – 500 m. ga Adir – dengiz sathidan - 500-1200 m. ga Tog‗ –
 dengiz sathidan – 1200 – 2700 m. 
YAylov – dengiz stahidan – 2800 – 3800 m. 
 
Keltirilgan  ko‗rsatkichlar  qabul  qilingan  bo‗lib  hisobot  ma‘lumotlariga  kiritish 
mumkin. 
Ko‗rsatilgan pog‗onalarni (poyaslarni) ishlab chiqishda muallif shogirdlari bilan 
tuproq  (er)  tarkibi,  yog‗ingarchilik,  havo  harorati  va  o‗simliklarni  turi  va  miqdori 
inobatga olingan. 
Bu ma‘lumotlar asosida har bir o‗simlikni qaerda o‗sib rivojlanishi haqida xulosa 
qilish mumkin. 
Dorivor yoki foydali o‗simliklarni yig‗ishda o‗simlikni asosiy o‗sadigan erlari, u erda
n qaysi vaqtda va qancha mahsulot yig‗ib 
olish mumkinligini aniqlab berish resursshunoslarni ishlari bo‗lib, xom ashyolarni yig
‗ish katta ahamiyatga ega. Undan tashqari resursshunoslar tavsiyasiga binoan ish olib 
borilsa, o‗simliklar soniga va tarqalgan erlariga putur etkazilmaydi. Ekologik muvoza
nat saqlanib qoladi. 
YAna  shuni  ta‘kidlab  o‗tish  kerakki,  resursshunoslar  dorivor  (foydali) 
o‗simliklarni  o‗rganish  bilan  bir  qatorda,  atrofdagi  barcha  o‗simliklarga  ilmiy 
yondashib o‗rganadilar. 
Resurshunoslar ish boshlashidan oldin tayyorgarlik ishlarini olib boradi. 
O‗rganiladigan  er  haqida  to‗la  ma‘lumotlarni  yig‗ib  xulosa  qiladi.  Birinchidan 
adabiyotlarni ko‗rib o‗rganiladigan rayon yoki viloyat haqida, ob-havosi to‗g‗rirog‗i, 
kun va tun harorati, suv bilan ta‘minlanishini o‗rganib chiqadi. 

---