Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

2-jadval Gumus va o’simlik moddalaridagi energiya zahirasi, (kJ/sm² ) 1sm² ko’ndalang

kesim prizmasida (V.R.Volobuyev)

Landshaft zonasi va tuproq tipi

Gumusda (0-20 sm )

Tuproq qatlamida

O’simlik moddasida

		(0-100 sm)
Chul, bo’z tuproq	4920	13940	2870
Quruq dasht, kashtan tuproq	11890	35260	6150
Dasht, qora tuproq	29520	94300	10250
Janubiy tayga, chim-podzol tuproq	15990	22140	58425
Keng bargli urmon, qung’ir tusli urmon tuproq	22140	48380	-
Subtropik urmon, sariq va qizil tuproqlar	19270	39770	292125
Kserofit subtropik urmon, jigarrang tuproq	26240	62730	-

Demak, tabiiy landshaftlarda tuproqning paydo bo’lishi uchun bir yilda sarflanadigan eng kam energiya miqdori (8-20 kJ/sm²) tundra va o’zlashtirilmagan chullar zonasida bo’lib, urtacha sarflanish mu’tadil iqlimli mintaqalar (40-160 kJ/sm²) da va eng yuqori energiya sarfi tropik (246—287 kJ/ sm²) nohiyalaridadir.

5-rasm. Yevropaning boreal tuproqlari

6. 
   rasm. Kasagrandada tuproqlar klassifikasiyasi, Atterburg bo’yicha⁴
   

7-rasm. Tipik Andisol tuproqlar profili⁵.
Nazorat savollari:

1. 
   Tuproq paydo qiluvchi omillarni aytib bering?
   
2. 
   Antropogen omil qanday omil?
   
3. 
   Tuproq profilini tushuntirib bering?
   
4. 
   Tuproqlar genezisi va uning mohiyati?
   
5. 
   Tuproqlar klassifikasiyasi.
   

3. MAVZU: TUPROQ HOSIL BO’LISHI JARAYONLARIDA TUPROQ BIOTASINING AHAMIYATI.

Reja.

1. 
   Tuproq paydo bo’lishida ishtirok etadigan tirik organizmlar gruppalari
   
2. 
   Tuproq paydo bo’lishida yashil o’simliklarning roli
   
3. 
   
   Mikroorganizmlar va ularning tuproq paydo bo’lishidagi roli
   

Tuproqda yashaydigan ko’p sonli va murakkab mavjudot (jonzot)larsiz tuproqning paydo bo’lishi mumkin emas, tuproq qoplamisiz esa Yer biosferasi yagona yaxlit planeta qobig’i tarzida rivojlanmaydi. Planetamiz tuproq qoplami o’simliklar hayotini ta’minlaydi va ularning nobud bo’lgan qoldiqlarini qayta ishlovchi (chirituvchi) fabrika bo’lib xizmat qiladi. Ikkinchi tomondan tirik mavjudotlar tuproqni yaratadi.

Bizning planetamizdagi hayotni ikkita asosiy jarayon saqlab turadi-fotosintez tufayli yangi organik moddalarning yaratilishi va ularning keyinchalik bosqichma-bosqich