“Agronomiya Qishloq xo’jaligi ekinlari, seleksiyasi va urug’chi ta’lim yo’nalishi bitiruvchisi Boboyorov Xidir Jumanazar o’g’lining

1.4. Ekishga tavsiya etilgan ingichka tolali g‘o‘za navlarining tavsifi va tolasining texnologik sifat kursatkichlari
O‘zbekiston seleksioner olimlari tomonidan g‘o‘zaning yangi na­vlari yaratilib Davlat nav sinoviga topshirilmoqda va ulardan eng yax­shilari rayonlashtirilib davlat reestriga kiritilgan. G‘o‘za asosiy navlarining tavsifi quyida keltirilgan.
«Surxon-14" navi. O’zbekiston G’o’za seleksiyasi va urug‘chiligi ilmiy-tadqiqot institutida "Ashxabad-53" navini "Qarshi-6" navi bilan chatishtirib, ko’p yillik yakka tanlov ishlari olib borilishi natijasida yaratilgan. Nav mualliflari: M.I.Iskanov, X.Xusanov, F.Isroilova va boshqalar.
Navning o‘ziga xos xususiyatlari. Tupi silindrsimon shaklda, shoxlanishi 1-tip, yirik holda, kam bargli, ko‘sagi 3-4 chanokli. Tolasi chanoqlarda yaxshi joylashgan, to’kilib ketmaydi, shamolga chidamli. Qimmatli-xo‘jalik belgilari va ularning xususiyatlari. Uch yillik katta nav sinash ko‘chatzorlaridagi tajribalar natijasiga ko‘ra, ushbu yangi nav rayonlashgan Termiz-31 navidan hosildorlik bo’yicha 11% ga, tola hosili bo‘yicha 30 % ga va tola chiqimi bo‘yicha 1,7% ga ustun ekanligini ko‘rsatdi. "Surxon-14" navinig tola chiqimi 37-38%, ko‘sagining yirikligi o‘rtacha 3,4 gramm. Rayonlashgan Termiz-31 naviga nisbatan "Surxon- 14" navi tola sifati bir qator ustunliklarga ega. Tola sifatini sertifikatsiyalash va standartlash markazi "Sifat" tomonidan (2005 Yilgi 149 ta namunalarning tahlili bo‘yicha) berilgan ma’lmotlarga ko‘ra "Surxon-14" navining Mik 3,5, Str -39,9, Len 1,32 ga teng. O’zbekiston Respublikasi Davlat standartining (O"Z DST 604: 2001) talablariga muvofiq yangi "Surxon-14" navining tola sifati to‘liq 1"B" tipiga javob beradi.
Nav agrotexnikasi. Yangi navning tupi juda ixcham va kam bargli bo‘lganligi sababli, gektariga tup qalinligini 130-200 ming tup qo‘yish mumkin. Qator orasi 60 sm kenglikda 60x8x1 yoki 60x10x1 sxemasida o‘simliklarni joylashtirish mumkin. Bunda ko’chat qalinligi gektariga 170-200 ming o‘simlikni tashkil etadi. Qator orasi 90 sm kenglikda xar bir pogon metrda 12-13 tadan o‘simlik qoldirilishi lozim. Respublika paxtachiligida 90 sm qator oralig‘ida qo‘shqatorlab ekish kengayib bormoda. Ekishning bu usuli ingichka tolali shox- lanishi cheklangan (0-tip) navlarga mos keladi, "Surxon-14" navini ham qo‘shqatorlab ekish maqsadga muvofiq bo‘ladi. "Surxon-14" navi qo’shqator usulida ekilganda o‘simlik orasi 10-12 sm, qator oralig‘i 30 sm, pushta oralig‘i-60 sm bo‘lishi lozim. O‘simliklar orasidagi masofani 10-12 sm bo‘lishi gektariga 178-222ming o‘simlik bo‘lishini ta’minlaydi. Viloyatimiz xududida "Surxon-14" navi parvarishlash usullari, o‘ziga xos agrotexnikasi to‘liq o‘rganilmagan. "Surxon-14" navi ko‘saklarining ochilish va hosil berish sur’ati yermiz ladi. ming sm ni - Bun- prok- 1 100- Ador- padi. aning unda r bi- shla- so‘ng yeyin juda yuqoridir. O‘zPITI Surxondaryo filiali tajriba dalalarida o‘tkazilgan ko‘p yillik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, shoxlanishi cheklangan ingichka tolali g'o'zaning nulevka tipida shohlangan navlardan unumdor tuproqlarda har gektarida o'rtacha 120-130 ming, o'rtacha unumdor tuproqlarda 130-140 ming va kam unumli tuproqlarga 150-160 ming/ga va qo’shqatorlab ekish usulida 160-170 ming ko’chat qoldirish maqsadga muvofik bo’ladi. 60 sm kenglikda ekilganda har pogonometrda 7.8.9 ta va kengqatorlab (90 sm) ekilganda 11.12.13 va 14 ta oʻsimlik qoʻldirish va koʻshqatorlab parvarishlash qilinganda 60x30-2 (6.7.8 oʻsimlik) qoʻldirish maqsadga muvofiq bo’ladi .
Ushbu navni cheklangan dala nam sig’imiga nisbatan 70-75-65% tartibda sug’orib, og’ir tuproqlarda 1-4-1; 1-4-2; o’rta tuproqlarda 1-4-1; 1-4-2; 1-5-1 va yengil qumoq tuproqlarda 2-4-2; 2-5-2; 1-5-2 tizimlarda sug’orish tavsiya etiladi. Oziqlantirish-uch marta, 3-4 chinbarg, shonalash va gullashda o'tkaziladi. Birinchi oziqlantirishda 50 kg/ga azot, oziklantirishda 90-100 kg/ga azot va 40-50 kg/ga kaliy, oziklantirishda 100 kg/ga azot va 40-50 kg/ga fosfor mog'iti mumkin. Sugorishni sharbat usulida o'tkazilsa, ayran hosili yanada yukori bulishi isbotlangan. G’o'za bargini suniy to’ktirish 50-60% Xosil ochilganda yumshoq ta'sir etuvchi Avguron Extra 0,100-0,200 l/ga va hosili 60-70% ochilganda Suyuk xlorat magniy 7-8 l/ga meyorda qo'llash tavsiya etiladi.