Agrokimyo va tuproqshunoslik

2 - rasm. Lakkolit
 
3- rasm. Lopolit
 
4 - rasm. Fakolitlar 

---

48 
3.Ortomagmatik bosqich
magma o‘chog‘idan magma suyuqligi asosiy 
massasining balanddagi yondosh jinslarga yorib kirishi va intruziv massivning 
shakllanishi bilan xarakterlanadi. Magmaning sovushi uch xil yo‘nalishda kechishi 
mumkin. Birinchidan, magma suyuqligi ikkiga ajralishi (likvatsiya) mumkin. Bunda 
mis va nikel minerallaridan tarkib topgan ma’danlar shakllanadi. ikkinchidan, hali 
qotib ulgurmagan qoldiq suyuqlikdan massiv ichida minerallarning dastlabki 
kristallizatsiyasida (kristallizatsion differensiatsiya) minerallarning ajralib chiqishi 
hisobiga qatlamlarga ajralishi mumkin. Birinchi va ikkinchi hollarda ham intruziv 
tanalarda qatlamlarga ajralish kuzatiladi. 
Uchinchidan, magma suyuqligi bir necha bor yorib kirib, ko‘p fazali pluton hosil 
qilishi mumkin. Bunday intruziyalar ko‘p fazali deyiladi. Ortomagmatik bosqichda 
magma tarkibi va unda kechayotgan jarayonlarga bog‘liq holda dunit, peridotit, 
gabbro, diorit, siyenit, granodiorit, granit va shu kabi to‘liq kristalli turli donali jinslar 
hosil bo‘ladi. 
Ortomagmatik bosqich bilan mis, nikel, xrom, platinoidlar, titan, temir, neobiy, 
sirkon, siyrak yer elementlari va apatitning magmatik konlari (likvatsion, erta va kech 
magmatik)shakllanishi bog‘liq bo‘ladi. 
Pegmatitli bosqich
. Intruzivlar yoki ularning alohida fazalarining qotishi 
yakunlanishida intruziv massivlarning ustki qismidagi endo va ekzokontaktlarda 
tomir yoki uyalar shaklidagi uncha katta bo‘lmagan tanalar shakllanadi. Ular odatda 
zonal tuzilishga, notekis to‘la kristalli strukturaga, tarkibida muayyan minerallarning 
yirik o‘lchami bilan xraterlanuvchi pegmatitlardir. Pegmatitlar har qanday tarkibli 
intruziv massivlarga xos. Ammo ularning orasida granitli pegmatitlar ustuvorlikka 
ega. Ularning hosil bo‘lishi boshlang‘ich harorati 700-800°S bo‘lgan qoldiq 
magmaning yuqori darajada minerallashgan uchuvchi birikmalardan ajralishi bilan 
bog‘liq. Magma suyuqligining sovishi tarkibi jins hosil qiluvchi minerallar bilan 
kimyoviy muvozanatda bo‘lgan gazsuvli eritmaning ajralib chiqishi orqali 
yakunlanadi. 
Pegmatitli bosqichda keramik xom ashyo, muskovit, tog‘ billuri, qimmatbaho 
toshlar, flyuorit hamda Li, Be, Rb, Cs, Sn, W, Th, U, Nb, Ta konlari hosil bo‘ladi.