Agrokimyo va tuproqshunoslik

3.rasm. Nurash mahsulotlarining asta-sekin cho`kmaga o`tishi. 
Cho‘ziq konlar tomirsimon shaklda bo‘lib, chuqurlikka yoriqlar bo‘ylab kirib 
boradi. Ular ko‘pincha bir necha yuz m.ga cho‘zilgan bo‘ladi (4 km ga cho‘zilgan 
hollari ham ma’lum). Bunday konlar odatda bir necha o‘n metr chuqurlikka, ba’zida 
100–200 m va ayrim hollarda 1,5 km gacha boradi. 
1 - jadval 
Ekzogen konlar tarkibi
Toifa 
Nurash 
konlari 
Cho‘kma konlar 
Sinf 
 
 
Qoldiq 
 
 
Sizma 
Mexanik 
Kimyoviy 
 
Vul-
kan 
Tur 
Bo‘lakli 
jins 
konlari 
Sochma 
konlar 
Chin 
eritma 
konlari 
Kolloid 
eritma 
konlari 
Biokimyo- 
viy konlar 
Asosiy 
foydali 
qazil- 
malar 
Nb, Cr, 
Fe, 
Mn, Al, 
kaolin, 
magnezit
, talk, 
barit, 
apatit va 
b.lar 
U, Cu, 
Fe, 
Nl, S, 
gips, 
fosforitla
r 
magnezit
, boratlar 
Shag‘al, 
qum, gil 
va b.lar 
Au, Pt, 
Ag, 
Sn, W, 
Zr, 
Ta, Nb, 
Nl, 
Olmos, 
yoqut, 
zumrad, 
va b.lar 
Na,K, 
Mg, 
Ca, B, 
Ba, 
tuzlari 
va ho- 
kazo 
Fe, Mn, 
Al, U, 
V, 
Cu, Mo 
Chig‘anoq-
tosh, diato- 
mit, trepel, 
opoka, fos- 
forit, 
oltingugurt
, guano, 
tosh- 
ko‘mir, 
neft, gaz 
Fe, 
Mn, 
Pb, 
Zn 
Kontakt oldi konlari bir tomondan foydali qazilma mahsulotlarining nurashi 
natijasida o‘zidan ajratuvchi va ikkinchi tomondan, shu mahsulotlarni qayta 
cho‘ktiruvchi tog‘ jinslarining yonida joylashadi. Bu hol ko‘pincha karbonat jinslarga 
xosdir. Foydali minerallar odatda ana shu karbonat jinslarning erishidan hosil bo‘lib, 

---

40 
kontakt fronti bo‘ylab hosil bo‘lgan karstlarda ushlanib qoladi. Ba’zida karstlar o‘pi- 
rilish mahsulotlari va foydali minerallar aralashmasi bilan to‘lib qolgan bo‘ladi. 
Qoldiq konlarning tarkibiy qismi ivish, nurash, ishqorsizlanish va qayta 
taqsimlanish natijasida hosil bo‘lgan maxsus tekstura va strukturaga ega. 
Teksturalar ichida bo‘lakli, brekchiya, to‘rsimon, tomchisimon, yo‘l-yo‘l, 
kukunsimon, g‘ovakli, uyasimon, sekretsion, konkresion va no‘xatsimon teksturalar 
ko‘p uchraydi. 
Strukturasi esa ko‘pincha relikt, sement, kataklastik, ritmik zonal, tolasimon, 
tangasimon, gilsimon shakllarda bo‘ladi. 
Qoldiq konlarga misol tariqasida quyidagi elementlarning konlarini keltirish 
mumkin. 
Nikel konlari o‘ta asosli jinslar (serpentinit)larning nurash qobig‘ida hosil 
bo‘ladi. Ularning hosil bo‘lishida nikel manbai vazifasini tub jinslardagi olivin va 
piroksen (ʋ1-0,3–0,4 %) minerallari o‘taydi. Nurash natijasida nikelning miqdori 
5–15 marta ortishi mumkin. Tarkibida temir 60 %gacha, xrom 1%, nikel 0,3–0,6 % 
atrofida bo‘ladi. 
Boksit konlari ikki shaklda – yoyiq laterit va karst shaklida uch- raydi. Ular
tarkibida aluminiy oksidi bo‘lgan turli jinslardan hosil bo‘lishi mumkin. Yoyiq 
turdagi konlar issiq va nam iqlimli tropik va subtropik zona mamlakatlarida ko‘p 
uchraydi. Karst turidagi boksit konlarini olimlar «avval ko‘tarilib, keyin chuqur 
eroziyaga uchragan karbonat jinslarning muayyan bo‘shliqlarida erimaydigan 
temirli gil qoldiqlaridan hosil bo‘ladi» deb hisoblaydilar. Ularning shakli juda 
murakkab bo‘ladi (ayniqsa ostki qismida). Bunday konlar O‘rta yer dengiz atrofida,
Afrikada, Hindiston va boshqa joylarda ko‘p tarqalgan
.