Agrokimyo va tuproqshunoslik

Тuproqning suv ko‘tarish xususiyatini aniqlash 
Mashg‘ulot maqsadi 
tuproqning suv ko„tarish xususiyati va uning 
ahamiyatini o„rganish. Tuproqning suv ko„tarish balandligi va tezligining tuproq 
mexanik tarkibi, strukturasi, tuzilishi va boshqalarga bog„liqligi, tuproqning suv 
ko„tarish xususiyatini turli tuproqlarda aniqlashdan iborat. 
Mashg‘ulot mazmuni
. Tuproqning suvni kapillyar bo‟shliqlar orqali pastki 
qavatlaridan yuqoriga ko„tarish xususiyatiga 
suv ko‘tarish xususiyati 
deb ataladi. 
Suv ko„tarish xususiyati kapillyar namlikning ko„tarilish balandligi va uning 
harakat tezligi bilan ifodalanadi va 
sm/soniya 
yoki 
sm/daqiqa 
bilan belgilanadi. 
Tuproqning suv ko„tarish xususiyati qishloq xo„jaligida ikki tomonlama 
ahamiyatga ega, chunki, o„simliklar ildizi sarf qiladigan suvning to„ldirilib 
turishiga va tuproqning bug„latish xususiyatiga bog„liq. 
Tuproq zarrachalari qancha kam va tuproq qancha kukunlangan bo„lsa, uning 
suv ko„tarish kuchi shuncha yaxshi seziladi – kapillyar namlik yuqoriga 
ko„tariladi. Yirik, g‟ovakli va donador tuproqlarda suv tez, lekin kichik 
balandlikka ko„tariladi. Strukturali tuproqlarda strukturasiz tuproqlarga qaraganda 
suv sekin ko„tariladi. Zich tuproqlarning suv ko„tarish xususiyati g‟ovak 
tuproqlarnikiga qaraganda kuchli bo„ladi. 

---

280 
Tuproqning harorati ko„tarilishi bilan suvning kapillyarlardagi harakati 
kuchayadi, ko„tarilish balandligi esa pasayadi. Suvning kapillyarlarga ko„tarilishi 
nam tuproqda quruq tuproqdagidan yuqori bo„ladi. 
Tuproq mayda zarrachalarining quyqalashib qolishiga sabab bo„ladigan Ca, 
Mg tuzlari uning suv ko„tarish xususiyatini pasaytiradi. Na, K, NH
4
tuzlari tuproq 
strukturasini buzib, uni mayda zarrachalarga aylantiradi va suv ko‟tarish 
xususiyatini oshuradi. 
Namlikning har xil shakllari orasida kapillyar namlik ekinlar uchun muhim 
ahamiyatga ega. Chunki, u tuproq yuzasidan nam bug„lanib ketishi va o„simliklar 
traspiratsiyasiga qarab tuproqning pastki qatlamlaridan yuqoriga ko„tarila boradi. 
Tuproqning 
suv 
ko„tarish 
xususiyatini 
o„rganishga 
oid 
tajribalar 
o’tkazishuchun olingan tuproq turlari va fraktsiyalarning soniga qarab talabalar 
kichik guruhlarga bo’linadi. 
Ishning bajarish tartibi: 
Balandligi 20 
sm
, diametri 1 
sm 
bo„lgan shisha naylar (tuproq fraktsiyasiga 
qarab) olinadi va uchiga doira shaklli filtr qog„oz bilan doka bog„lab qo„yiladi. 
millimetrli qog„oz va mum qalam yordamida nay 2 
sm
. dan qilib bo’laklarga
bo’lingan.