|
Talabaning bilimini sinash uchun savollar
1.Issiqxonalarda bodiring ekini urug‘i qanday ekiladi ?
2.Tuproq qanday holatda bo’lishi kerak?
3. Issiqxona ichidagi havo harorati qanday mutadillashtiriladi ?
4. Nur qaytaruvchi moslamalar deganda nimani tushinasiz ?
4-MAVZU. ISSIQXONALARDA,SALAT EKINI URUGCHILIGI, XAVO VA TUPROK NAMLIGI TARTIBOTI
REJA.
1. Issiqxonalarda,salat ekini urugchiligi.
2. Issiqxonalarda tuprok namligi tartiboti
Uzbekistonda himoya kilingan joyda bargli ko‘katlardan salat, kress-salat va kamdan-kam holda pekin karami ekiladi. Ular kish-bahorgi va erta bahorgi muddatda yetishtiriladi.Moskovskiy parnikoviy eng ko‘p tarkalgan bargli salat navi
bo‘lib, fakat urugdan ekib o‘stiriladi.
Oynavand yoki ustiga plyonka yopib isitiladigan kishki
issikxonalarda bargli salat fakat qish-bahorgi bodring va pomidor orasiga, shuningdek, qo‘shimcha maydonlarga ekib o‘stiriladi. U bodring va pomidordan 2-3 kun oldin egatlarning nishabligiga (yon tomoniga) ekiladi. 4-6 katorli lentalarda katorlar orasi 5 sm bo‘ladi. Ekish normasi 1-2 g/m‘. Yanvarda ekilsa, 35-40 kunda yetiladi.
Ustiga plyonka yopiladigan isitilmaydigan issikxonalarda
vaktincha plyonka yopgan holda baqorgi issiksevar ekinlar ekilguncha sof x,olda salat yetishtiriladi. Uni zichlashtiruvchi ekin sifatida ekish ham mumkin. Respublikamizning markaziy mintakasida salat yukorida aytilgan joylarga fevralning birinchi o‘n kunligida ekiladi.
Ustiga vaktincha plyonka yopib salat yetishtirish uchun mexanik
tarkibi yengil tuprokli maydonlar ajratiladi. Kuzdan boshlab yerga chirindi yoki kompost (50-60 t/ga hisobidan), superfosfat (3-4s/ga), kaliy xlorid (1,5-2 s /ga) solinadi. Yerga ekin ekish oldidan ishlov beriladi. Erta bahorda kulda yoki parnik seyalkasida urug sepiladi; 1 m2 maydonga 1,5-2 g dan urug sarflanadi. Keyin yupka
kilib go‘ng sepib, ustiga plyonka yopib qo‘yiladi.
Ba’zan salat parniklardagi ertagi karam ko‘chatlari olingach,
o‘rniga ekiladi (yanvarning oxirida). Bunda qator oralari 6-7 sm bo‘ladi. Har bir rom tagiga 6-7 g urug sepiladi. Maisa chikargandan so‘ng yaganalanadi va o‘simliklar orasi 5-6 sm kilib koldiriladi.
Salat sof holda ekilganda dastlab harorat 12-14°S atrofida saklanadi. Havoning kulay namligi 80 % dan oshmasligi kerak.Salat ex,tiyotlab sugoriladi, aks x.olda barglari mogorlab chirib ketadi. Bunda onda-sonda, lekin bostirib sugorish kerak.
Keyin ortikcha suv chikarib tashlanadi. 1-2 marta ammiakli selitra (10 l suvga 40-50 g hisobidan) bilan oziklantiriladi.Salat 7-10 ta chinbarg chikarganda, bir yoki ikki marta: birinchi marta yaxshi o‘sgan barglari, ikkinchi marta kolgan hamma barglari yigishtirib olinadi. Salat zichlashtiruvchi ekin sifatida ekilganda hosildorligi 0,8-0,9 kg/m2, sof holda ekilganda 2-2,5kg/m2.
Pekin karamining Xibinskaya navi himoya kilingan joyda
bargli salat singari yetishtiriladi. U ham salat sugorilgan muddatlarda sugoriladi. Bu karam ekilgandan 23-25 kundan keyin yetiladi. Bargli salatga Karaganda pekin karamini ekish normasi yukori (5-6 g/m2). U haroratga talabchan, ya’ni 6-7 ta barg
chikarguncha 20-25°S bo‘lishiga ehtiyoj sezadi. Harorat bundan yuqori bo‘lsa, virusli kasallnklar paydo buladi. Pekin karami sof holda ekilganda 3-5 kg/m2 dan hosil olinadi.Kress-salat tez yetilishi jihatidan pekin karamiga yaqin turadi, huddi salat ekilgan muddatlarda ekib, yigib olinadi. Urugi sochib, katorlab, shivit singari zich ekiladi. Ekish normasi 8-10 g/m". Kress-salat sof holda hamda zichlashtiruvchi ekin sifatida ekiladi. Hosili ham salat va pekin karami singari
yigishtiriladi.
2.Tuproq qatlamini tashkil etishda torfning yuqori qatlami noyob komponentlar hisoblanadi. Undan chet mamlakatlarda ham keng foydalaniladi. Torfning yuqori qatlami o‘tkinchi bo‘lib, quyi qatlamlariga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. U juda ham g‘ovak bo‘lib, suv va havo nisbatini yaxshilaydi. Torf suvga to‘liq to‘yinganida ham o‘zida 40 foizgacha havo saqlay oladi. Uning tarkibida chirishga chidamli mikroorganizmlardan ligninlar, mumlar, sellyulozalar va gelitsellyulozalar mavjud. Torfning nimqandlari ham achish va tez chirishdan saqlaydigan juda yupqa himoya pardasi bilan qoplangan. Shu bilan birga torf yonganida kuli kam qolishi va sekin chirishi bilan ajralib turadi. Bularning hammasi tuproq qatlamining bir- ikki yilgacha fizik • tarkibi yaxshi bo‘lishini ta’minlaydi. Torfning serkislotaliligi (Rh—2,6—3,6), alyuminiy mavjudligi va oziq moddalari kamligi (N-0,7 -1,5% ; R—0,05—0,15%; K-0,05-0,1% va Sа— 0,2-0,4%) uning kamchiliklaridan hisoblanadi. Biroq bu kamchiliklar mamlakatimiz sharoitida unchalik xavfli emas. Chunki tuprog‘imiz tarkibida karbonat va ishqorlar mavjud bo‘lib, ular kislotalilikni neytrallashtirib turadi. Tuproq tarkibida yetishmaydigan moddalar o‘rnini go‘ng solish va o‘g‘itlash yo‘li bilan to‘ldirib turiladi.
Mexanik tarkibi og‘ir tuproqli yerlarga tuproqning g‘ovaklovchi materiallari solinganida, uning suv va fizik tarkibi yaxshilanadi, sabzavot hosili ortadi. Biroq g‘ovaklovchi sellyulozaga boy materiallarda mikroorganizmlar juda ko‘p uchraydi. Ular organik moddalarni chiritadi va tuproqdagi azotdan juda ko‘p foydalanadi. Bu esa tuproqni g‘ovaklovchi material bilan birga juda ko‘p miqdorda azotli o‘g‘it solinishini talab qiladi. Ekinda esa o‘sish davrida azotli o‘g‘it 4-5 marta, fosforli-kaliyli o‘g‘it sarfi odatdagi tuproqqa nisbatan 1,5-2 marta ko‘payadi.
Ekin o‘sishi davrida juda ko‘p miqdorda mineral o‘g‘it solinishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun g‘ovaklovchi materiallarni oldindan kompostlash zarur. Buning uchun g‘ovaklovchi material to‘rt-olti oy oldin transheyaga solinishi kerak, uning ustiga suv quyilib, har kub m ga 1,1-5 kg ammiak selitrasi solib, aralashtirib turiladi. Kompost tayyorlash vaqtida bir xil g‘ovaklovchi massa hosil bo‘ladi, u tuproq strukturasini va aerotsiyasini yaxshilaydi.
Tuproqning qattiq, suyuq va gazsimon qismlari orasidagi nisbat 1:1:1 bo‘lganida, ekinning rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi.
Bodring yetishtirishda tuproqning qattiq qismini kamaytirish evaziga gazsimon qism og‘irligini bir necha marta oshirish ma’qul ko‘riladi. Chunki bodring va pomidor boshqa ekinlarga qaraganda tuproq g‘ovakligi birmuncha yuqori bo‘lishini talab qiladi.
Tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, strukturali issiqxona tuprog‘i har kub sm da 0,4—0,9 g, har kv sm da 1,5—1,8 g umumiy og‘irlikning va umumiy g‘ovaklikning 45—56 foizini tashkil etishi zarur.
Issiqxona tuprog‘i uchun o‘g‘itlar o’sha joyda tayyorlanadi va u yaxshilab aralashtiriladi.
Issiqxonalar ishga tushganidan so‘ng, har yili mavsum boshidanoq har kv m ga 20—25 kg hisobida go‘ng tashlanadi. Issiqxona tuprog‘i tarkibi agrokimyo laboratoriyasida tahlil qilib ko‘riladi.
Ba’zi issiqxonalarda o‘g‘itlash jarayonida azot, fosfor va kaliydan tashqari, magniy sulfatdan ham foydalaniladi. Magniy sulfat bodring ekilgan maydonning har kv m ga 20—30 g dan, pomidor ekiladigan issiqxonalarga har kvadrat metriga 40-50 g dan solinadi. Asosiy oziqlantirishda ham qo‘shimcha oziqlantirishda ham sof mineral o‘g‘itlardan: ammiak, kaliy va kalsiy selitrasi, mochevina, ammoniy sulfat, ammofos, qo‘sh superfosfatdan foydalanish mumkin. Tuproqqa zarur oziq moddalar solinganidan keyin u freza bilan ishlanib, yumshoq holda saqlanadi.
Issiqxonada yetishtirilgan sabzavotlarda faqat makroelementlarga emas, balki rux, mis va bor kabi mikroelementlarga ham talab kuchli bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
