|
O’G’IT QO’LLASH TIZIMI
N va P ga nisbatan o’simlikda tanglik (yetishmaslik) davri odatda erta bahorda, mikroorganizmlar sust paydo bo’lganda namoyon bo’ladi.
O’simliklarning ozuqani o’zlashtirish koeffitsienti tuproq unimdorligi , PH ko’rsatgichi, iqlim sharoitlari va agrotexnikaga bog’liq.
Tuproqda maxalliy va mineral o’g’itlar kiritilganda, tuproq oziqa elementlarining o’zlashtirilish koeffitsienti 1.5-2.0 marta oshadi.
Tuproqqa kiritiladigan o’g’it miqdorining ortishi tuproqda mazkur element konsentratsiyasining ko’payishi va tuproq muxitining nordonlanishi oziq moddalarning o’zlashtirilish koeffitsientini sezilarli darajada kamaytiradi.
Dukkakli-don va dukkakli ekinlar qoldiradigan ildiz va boshqa qoldiqlari ekinlarning oziqlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Dukkakli ekinlardan qoladigan ildiz va boshqalari tarkibidagi N 1-,2-,3-yillarda 20, 15 va 5% o’zlashtiriladi. 1t dukkakli ekin ildizi va qoldig’idan 10-15kg Ntuproqga kelib tushadi.
Nam yetishmaganda o’g’itlashdan olinadigan qo’shimcha hosil miqdori kamayadi. Shu bilan birga yerga o’g’it solinganda o’simlik tuproqdaginamdan ancha tejab va unimli foydalanadi.
Kuz faslida yog’in sochin kam bo’lsa, N li o’g’itlarning samaradorligi kamayadi va aksincha, P li o’g’itlarning samaradorligi oshadi.
O’g’itlar , ayniqsa maxalliy o’g’itlar (go’ng) , tuproqdagi suv suv sarfini 10-20% ga kamaytiradi
Bo’z tuproqlarda fiziologik jihatdan nordon N li o’g’itlar bir muncha yaxshi samara beradi, qiyin eriydigan P li o’g’itlarni qo’llash esa maqsadga muvofiq kelmaydi.
Yerlarni sifatsiz yoki muddatidan o’tkazib ishlash, urug’lik sifatining pastligi, ekinlarni o’t bosib ketishi va boshqalar o’g’itlarning samaradorligini keskin pasaytadi.
Mineral o’g’itlar va go’ngni birgalikda qo’llash , ularni alohida-alohida qo’llashdagiga qaraganda yaxshi samara beradi. Chunki mineral o’g’itlar ta’sirida go’ng va tuproqdagi organic moddalarning tezroq parchalanishi bilan bog’liq.
Go’ngning parchalanish jarayonida ajralib chiqadigan karbonat angidrid havo tarkibiga o’tadi va o’simliklarda fotosintez jarayoni kuchayishi uchun xizmat qiladi.
Mineral va maxalliy o’g’itlarni birgalikda qo’llashga ayniqsa bodring, piyoz va makkajo’xori kabi ekinlar talabchandir.
Baxorgi nam va iliq davrida ammiak shaklidagi N juda qisqa muddat ichida nitrat shakliga o’tadi va atmosfera yog’in sochinlari yoki sug’orma suvlar ta’sirida osonlik bilan pastki qatlamlarga yuviladi.
Tuproqning ancha chuqur nam qatlamiga tushgan o’g’itlar oson eriydi va o’simliklar tomonidan butun o’suv davrida yaxshi o’zlashtiriladi.
Kuzgi don ekinlari P ning tanqisligiga o’ta sezgir.
Tuproqda K yetishmagan hollarda makkajo’xori yotib qoladi.
Dukkakli-don ekinlar barcha hayotiy sharoitlar me’yorida bo’lganda tarkibidagi yalpi N ning 2/3 qismini atmosferadan va 1/3 qismini tuproqdan o’zlashtiradi. Shuning uchun ham ular P li va K li o’g’itlarga kuchli ehtiyoj sezadi.
Tuproqdagi P va K bilan taminlanishiga , namlik va harorat mikroelementlar (1-navbatda molibden) ning miqdori tugunak bakteriyalar faoliyatiga kuchli ta’sir ko’rsatadi . Bu esa dukkakli-don ekinlar N ni atmosferadan yaxshi o’zlashtradi .
N li o’gitlar ko’p miqdorda ishlatilganda dukkakli-don ekinlarni o’sish o’rganlari “g’ovlab” hosilning pishib yetilishi kechikadi .
Kortoshkaga N li o’gitlarni katta me’yorda solinsa , hosildorlik oshadi. Shu bilan birga kortoshka poyasining o’sib ketishiga sabab bo’ladi vatugunaklarning yetilishini kechiktiradi. N li o’g’itlarning haddan tashqari ko’p berilishi kraxmal miqdori kamaydi, kartoshkaning saqlanishi va urug’lik sifatining yomonlshadi va aynigan , yorilgan tugunaklar salmog’ining ko’payib ketishiga sabab bo’ladi. P li o’g’it buning aksincha ta’sir qiladi.
K o’simlikning N va P ni yaxshi o’zlashtirishiga yordam beradi. K yetishmasa ildiz yaxshi rivojlanmaydi, ekin kasallanadi, qurg’oqchilik va past haroratga chidamliligi pasayadi.
Kartoshkaga K li o’g’itlar ichida “kaliy sulfat” eng yaxshi o’g’it hisoblanadi.
Qandlavlagi tarkibida o’rtacha 17-20% qnd bor.
Yengil tuproqlar sholichilik uchun yaroqsizdir.
N tanqisligi sharoitida nixollarning rivojlanishi sekinlashadi, barglari sarg’aya boradi, fotosintez va shoxalanish sustlashadi, ruvaklar kam donli bo’lib hosildorlik sezilarli darajada pasayadi(sholi haqida).
Guruch sifatiga P li o’g’itlar ham sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Nixollar o’suv davrining boshlarida P ga juda talabchan bo’ladi. P yetishmasa o’simlik tanasidagi oqsil almashinuvi buziladi, ildiz tizimi kuchsiz rivojlanadi va oqibatda hosildorlik keskin kamayib ketadi. Sholi uchun eng yaxshi P li o’g’it “superfosfod” hisoblanadi.
K yetishmagan hollarda, ayniqsa nixollar endigina unib chiqqan davirda, sholining barglari juda sekin shakillanadi, shoxlanish ham sust boradi.
Tok ekkanda har bir chuqurchaga (har tupga) 500-600gr superfosfod va 4-5kg chirindi(go’ng) aralashtirilib solinadi.
Tokni qo’shimcha 1-mayda gullashga 15-20 kun qolganda gektariga 60kg N, 45kg P va 30kg K hisobidan, ikkinchisi gullagandan 10-15 kun o’tgach gektariga 45kg P, 30kg K va 60kg N o’g’itlantiriladi.
Olma (mevali daraxtlar)gahar bir tupga 4-5kg chirindi, erta baxorda 250-300gr N li va kuzda 300-400gr P li o’g’it solinadi.
P va K tuproqda kam bo’lsa, N ning o’simliklar tomonidan o’zlashtirilishi keskin kamayadi.
P li tuproqning quruq qatlamida o’simlik uchun befoyda sochilib yotmasligi uchun namlik yetarli bo’lishi yoki yaxshilab sug’orish kerak.
P tuproqning chuqur va doim namlanib turadigan, o’simliklar ildizlarining faol qismi joylashgan qatlamda turish kerak.
Birinchi yili o’simliklar foydalanmay, tuproqda qolgan superfosfod fosfori keyingi yillarda ham o’zlashtiriladi. Superfosfod solingan joyida deyarli to’liq o’rnashib qoladi va tuproqda juda sekin siljiydi.
Go’ng tarkibi N=0.6%, P=0.38% va K=0.64%.Dalaga solingan go’ng tezda tuproqqa aralashtirilib yuborilishi lozim. Aks xolda N yo’qolob ketishi mumkin.
Qurg’oqchil sharoitda go’ng tuproqning yuza qatlamlrida qolib ketsa, tuproqlarning jadaliroq suvsizlanishi kuzatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
