Agrokimyo kirish

Hosil tarkibidagi fosforning miqdori 6.3.2-jadval

T/r	Ekin turlari	Maxsulot turlari	1 s tovar mahsuloti va unga mos keladigan ko’k massa tomonidan P2O, ning O’zlashtirilishi (% hisobida)
1	Kuzgi javdar, suli, arpa	Don	1,0 ga yaqin
2	Kuzgi bug’doy	Don	1,0-1,35
3	Bahorgi bug’doy	Don	1.0 - 1.2
4	Makkajo’xori	Don	0,7 - 0,9
5	No’xat	Don	1,55ga yaqin
6	Kungaboqar	Urug’	2,6 gacha
7	Uzun tolali zig’ir	Tola	2.6 alrofida
8	Nasha	Tola	6.2 gacha
9	G’o’za	Tola	1,5 gacha
10	Bod ring	Poliz ekini	1,4 ga yaqin
11	Tamaki	Barglari	l,5ga yaqin
12	Pomidor	Sabzavot	0,11 gacha
13	Qand lavlagi	Ildiz meva	0.18 gacha
14	Karam	Karam bosh	0.10 atrofida
15	Kartoshka	Tuganak	0.15 gacha
16	Piyoz	Piyoz bosh	0,12 gacha
17	Qizil yo’ng’ichqa	Yem-xashak	0,55 atrofida
18	Choy bargi (ko’k)	Barglar	0,4-0,5

229. 
     Fosforning o’simlikka ta’siri o’zining xususiyatlari jihatidan azotning ta’siriga qarama-qarshi bo’ladi. Me’yor chegarasida fosforli oziqlanish ekinlarning rivojlanishini biroz tezlashtiradi, bu narsa ularning ertaroq pishib yetishiga sababchi bo’ladi. Fosforli o’g’itlar ta’sirida o’simliklarning sovuqqa va qurg’oqchilikka chidamliligi, shuningdek ularning yotib qolishga nisbatan qarshiligi kuchayadi. Fosforning ta’sirida hosilning sifatini oshishi ham ko’zga yaqqol tashlanadi. Eng avvalo umumiy hosil ulushini hisoblaganda don ulushi, somon ulushiga nisbatan ustun keladi. Xuddi shunday o’simlik mahsulotining kimyoviy tarkibi yaxshilanadi; don va moyli ekinlarda oqsil va shakar hamda kraxmalning miqdori oshadi. Tolali ekinlarda o’zlashtiriladigan fosforning ta’minoti yetarli bo’lganda tolaning mustahkamligi, uzunligi va pishiqligi yaxshi tomongan o’zgaradi. O’simlikka oshiqcha miqdorda fosforning kirib kelishining salbiy ta’siri, erta kunda pishib yetilishiga, ya’ni bu narsa tovar mahsuloti miqdorini каш bolishiga olib kelsa, boshqa tomondan hosil tarkibida sintez uchun ishlatilmagan oshiqcha miqdorda mineral fosfatlarning yig’ilishiga hamda barglarning erta kunda so’lib qolishiga olib keladi.
     

6.4. TUPROQLARDAGI FOSFORNING MIQDORI
VA SHAKLLARI

230. 
     Tuproq tarkibida chirindining miqdori qancha ko’p bo’lsa, u organik fosfatlarga shuncha boy bo’ladi.
     
231. 
     Ma’lumotlarga ko’ra suvda eruvchi tuzlarning tuproqdagi fosfor tutuvchi bor zaxirasi vegetatsiya davrida fosfatlarning suvda eruvchi miqdori bir necha bor qayta-qayta tiklanganida ham tuproq zaxiralari evaziga o’rta hosildorlik darajasidagi talabni qondirish uchun yetarli bo’lmaydi. Lekin o’simlik faqat suvda eriydigan fosfat tuzlarini o’zlashtirib qolmay, balki kuchsiz kislotalarda eriydiganlarini ham o’zlashtira oladi. Kuchsiz kislotalar (karbonat, organik, limon, olma va h.k. kislotalar) o’simlik ildizlari tomonidan ishlab chiqariladi. Ular tuproqdagi suvda erimaydigan fosfatlarning ham bir qismini eritadi. Tuproqqa yanada ko’proq miqdorda kislotalar, mikroorganizmlar tomonidan (nitrifikatsiya natijasida nitrat kislota, oqsil va aminokislotalarning qaytarilgan oltingugurtni oksidlanishi natijasida sulfat kislota, organik kislotalarning mineralizatsiyasi natijasida fosfat kislota) ishlab chiqariladi. Mikroorganizmlar buning ustiga nafas olish va modda almashinish tufayli karbonat angidrid va organik kislotalar ajratib chiqaradi. Kuchsiz kislotalarda (yoki kuchli kislotalarning kuchsiz eritmalarida) 2 valentli kationlar (kalsiy va magniy) ning 2 almashingan fosfat tuzlari eriydi, natijada o’simlik tomonidan o’zlashtiriladigan holatga o’tadi. Ularning eruvchan shaklga o’tishini tuproqda eng ko’p tarqalgan karbonat kislota ta’minlaydi. Ikki valentli kislotalarning uch almashingan tuzlari suvda umuman erimaydi va kuchsiz kislotalarda juda kam eriydi. Shuning uchun ular ko’p qishloq xo’jalik ekinlariga fosforning manbasi bo’la olmaydi. Bu qonuniyatdan lyupin, grechixa, xantal ancha kuchsizroq darajada, no’xat, nasha esparsetlar mustasno, bu o’simliklar fosforni tuproqni uch almashingan fosfatlari va fosforitlaridan ham o’zlashtira oladi. Zikr qilingan ekinlarning bu xususiyatini ularning ikkita xossasi asosida tushuntirsa bo’ladi: ildizlar tomonidan ancha miqdorda kislotalarni ishlab chiqarilishi va ularning tarkibida kalsiy miqdorining fosfordan, ancha ortiqcha miqdordaligi, har ikkala sababga ko’ra ham qiyin eriydigan fosfatlar yaxshiroq parchalanadi va erigan shaklga o’tadi hamda ildiz tizimi tomonidan o’zlashtiriladi.
     
232. 
     Kuchsiz nordon muhit, o’simliklaming fosforli oziqlanishida eng qulay muhit ekanligini ajablantiradigan joyi yo’q.