Agregatsiya bu barcha xarajat va daromadlami

GLOSARIY

Agregatsiya bu barcha xarajat va daromadlami

jamg'arish jarayoni bo'lib, u qo'shimcha sof foydani hisoblash

uchun ishlatiladi va uning yordamida loyihani maqsadga

loyiqligi aniqlanadi.

Aldivlar - asosiy va aylanuvchi fondlar qiymati, iqtisodiy

faoliyat subyeKtlarini pul va moliya vositalari.

Aldsiz soHq solinadigan obyektni bir donasidan

belgilangan miqdorda olinadigan soliq miqdori.

Amortizatsiya kapital resurslarini ma'lum davr

davomida ishlashi va ularni qiymatini asta-seKin ishlab

chiqariladigan mahsulotlar o'tKazish.

Asosiy fondaJarga Kapital Kintish - bu asosiy fondlarga

joriy davrda Kiritiladigan investitsiyalarni avvalgi yilga

qaraganada o'sishidir. Bu miqdor - asosiy fondlar qiymatini

yilning hozirgi va boshidagi farqi bilan aniqlanadi.

Audit - xo'jaliK faoliyatini teKshirish, taftish va tahlil

qilish.

AUKsion - maxsus Kirnoshdi savdo bozorlari, tovarlarni

talabgor xaridorlarga sotish usuli.

AKsionerliK jamiyati - shunday bir KapitalistiK KorxonaKi.,

uning Kapitali, paychilarning badallaridan iborat bo'ladi.

AKsionerlar jamiyatini tuzgan Kishilar aKsiyalar chiqaradi,

uning daromadi har bir aKSiyaga dividendlar shaKlida

taqsimlanadi.

Axloq - ijtimoiy ong shaIdlaridan biri, sotsial tartib-qoida

bo'lib, bu tartib-qoida ijtimoiy hayotning istisnosi hamma

sohalarida Kishilaming xatti - haraKatini tartibga solib turadi.

Axloq ommaviy faoliyatni tartibga solishning boshqa

shaKllaridan o'z talablarining asoslanishi va amalga oshirilishi

bilan farqlanadi.

Barter. barter Kelishuvi pulsiz bevosita tovar ayrboshlash.

Ko'proq rivojlanmagan tovar munosabatlari davri

uchun xos bo'lgan Kelishuv.

Bimes daromad Keltiradigan yoKi

Keltiradigan xo'jaliK faoliyati yoKi sohibKorliK -

bilan shug'ulanish, pul' topish maqsadida biror

band bulish.

266

boshqa naf

tijorat ishlari

bir ish bilan

Bozor - sotuvchi bilan xaridor o'rtasida tovami pulga

ayiraboshlash munosabati.

Bozor muvozanati bozordagi talab va taKlifni

miqdordan va tandbi jihatdan bir - biriga muvofiq ~lishi.

Benifitsiar loyihani amalga oshirilishi natijasida

Keladigan ma'lum foydani oluvchi.

Biznes - reja - bu firmaning rivojlanish strategiyasini

belgilab beruvchi asosiy hujjatdir. Shu bilan birga u finna

taraqqiyotining umumiy Konsepsiyasiga asoslanadi,

strategiyaning iqtisodiy va moliyaviy jihatlarini birmuncha

batafsil bayon etadi, aniq chora tadbirlami texniK iqtisodiy

jihatdan asoslab beradi.

Bosbqaruv obyeKti KOIXonalar, tashKilotlar va

firmalaming Kadrlaridir. ObyeKt sifatida ayrim xodim emas,

baw faqat mehnat jamoasi qaralishi KeraK, chuDKi jamoagina

tugal mahsulot ishlab chiqarishga yo'nalfuilgan va umuman

tizimning xatti-ha.raKatlarini belgilab beradigan qonunlar va

qoidalar majmuiga bo'yso'nadi.

Bosbqaruv sotsiologiyasi ijtimoiy jarayonlami

boshqarish usullari, munosabatlarini, hamda jamiyat, tarKibiga

muayyan maqsad asosida ta'sir Ko'rsatish, shan usullarini

o'rganuvchi maxsus sotsiologiK. soha.

Grant - pulni KaytarmasliK sham bilan tulanishi.

Davlat byudjeti (maxalliy) davlatni daromad va

xarajatlar balansi (mahalliy hoKimiyat idoralarini).

Daromad ishlab chiqarish omilIarini ishlatishdan

Keladigan pul va natural tushimlar.

DepoziUar - ma'muriy, adliya, bojxona, moliya - Kredit

idoralarida saqlanadigan pul vositalari yoKi qimmatbaho

qog'ozIardir.

DisKonta - mamaziy banKi tijorat banKlariga Kredit

berishdagi foiz staVKalari

Dividend - lotincha so'zdan olingan bo'lib, taqsimlanishi

lozim bo'lgan foyda ma'nosini bildiradi, ya'ni aKsiya egasi

oladigan foydadir. Dividend oda!da pul hisobida to'lanadi.

Dividendning miqdori odatda ssuda foizining hajmidan oshib

Ketadi. Bu pul egasini aKSiyalar sotib olishdan manfaatdor

qiladi.

267

Guruh psixologiK ma'noda bu umumiy belgilar,

umumiy faoliyat, muloqot hamda umumiy maqsad asosida

birlashgan Kishilar uyushmasidir.

DUer - investitsiyachilarning vaKili sifatida ish yurituvchi

qimmatli qog'ozlar bo'yicha mutaxassis.

DisfunKsional ziddiyat Korxonaning rivojlanishiga

to'sqinliK qiluvchi ziddiyatdir.

Jamoa ijtimoiy tashKilot bo'lib, uning uchun

birgaliKdagi ijtimoiy ahamiyatli faoliyatdir.

Ijtimoiy psixologiK mubit - bu o'sha gumhning a'zolari

fiKrlari, hissiyotlari, dunyoqarashi va o'zaro munosabatlaridan

iborat bo'lgan emotsional- intelleKtual holatdir.

Ijtimoiy institutlar insonlaming o'zaro faoliyatini

tashKil etishning mustahKam shaKli. Ijtimoiy institutlar

jamiyatda tashKiliy, tartiblovchi, boshqaruv va tarbiyaviy

vazifalarni amalga oshiradi.

Ijtimoiy xizmat - Korxona, muassasa va tashKilotning

xizmatchilar va ishchilar faoliyatini qo'llab - quvvatlash

orqali mehnat jamoasini boshqarish sohasi.

Ijtimoiy hamKorliK - ijtimoiy faoliyat yurituvchi individ

yon guruhning boshqa shu Kabi individ yoKi gurublarning

jismoniy yon fiKriy o'ramidagi holati va shu vaziyatdagi

xatti - haraKati. Bunday o'zaro haraKat sharoitida tomonlardan

har biri o'z haraKatlari uchun rag'batni oshirishga va zarami

KaIDaytirishga o'rinadi.

Ijtimoiylasbuv - bu shaxsning muomala yordamida

mazKUf jamoaga, guruhga, jamiyatga xos bo'lgan normalami,

qadriyatlami, yo 'I-yo 'riqlami o'zlashtirish asosida uning

shaKllanish jarayonidir.

Ijtimoiy-ruhiy vaziyat bu Korxona va tashKilot

xodimlariga ta'sir ta'sir qiluvchi Ko'pgina omillaming

ta'siridan Keladigan jamlama samaradir.

Ijtimoiy axborot - ma'lum bir tizim doirasida xabarlar

belgilari, majmuasi sifatidagi axborotning bir sohasi. Ijtimoiy

axborotning o'ziga xosligi, bir tomondan, ijtimoiy

munosabatlaming ijtimoiy sohasi bilan, iKKinchi tomondan,

ijtimoiy hayot subyeKtlarining hususiyaUari bilan belgilanadi.

Ijtimoiyabvol - ijtimoiy sub'eKtning jamiyatda tutgan u

yoKi bu ijtimoiy o'rinda egallagan mavqeda qo'lga Kiritgan

mustahKam aloqalarining majmui.

268

Intizom - bu jamoaning o'z oldiga qo'yilgan vazifani

maqsadga erishishga to'sqinliK qiIuvchi tamoyillarni

uddalashida muayyan tartib bo'lishini ta'minlaydi, umumiy

barham toptirishga yordam beradi.

IdroK - bu bilishimizning shunday shaKliKi, u borliqdagi

Ko'plab, xilma-xil predmet va hodisalar orasida bizga ayni

paytda KeraK bo'lgan obyeKtni xossa va xususiyatlari bilan

yaxlit tarzda aKS etishni ta'minlaydi.

Iste'dod - har tomonlama rivojlangan, nihoyatda Kuchli

va taKrorlanmas qobiliyatdir.

Innovator menejer Fan-texniKa taraqqiyotining

informatsion yuKSalish sharoitlarida menejerliK ishining eng

muhim tomonlaridan biri innovatsiyalar bo'yicha faoliyat olib

borishdir.

InteUeKtual saloxiyat - bu bir tomondan hayotdagi

barcha jarayonlarga, boshqa tomondan - shaxsga bevosita

aloqador tushuncha sifatida qaralgan va uning ahamiyati

shundaKi, u borliqning va bo'ladigan hodisalarni oldindan

bashorat qilishga imKon beradi.

IndividualliK - Kishinig o'ziga xosligini, uning boshqa

odamlardan farqini aKS ettiruvchi psixologiK fazilatlarning

yig'indisidir.

Iste'dod - har tomonlama rivojlangan, nihoyatda Kuchli

va taKrorlanmas qobiliyatdir.

IItiiof - bir-biriga qarama-qarshi yo'naltirilgan maqsadlar,

manfaatlar, nuqtayi nazarlar, fiKrlar yoKi iKKi va undan ortiq

Kishining qarashlari to'Knashuvidan iboratdir.

IItiiofiami boshqarisb - bu ixtilofni vujudga Keltirgan

sabablarga barham berish sohasida anio' maqsadli ta'sir

Ko'rsatish yoKi ixtilof qatnashchilari hulq-tvorini o'zgartirishga

qaratilgan ta'sir Ko'rsatishdir.

Ixtilofii vaziyat - tomonlarning biron-bir xususda qaramaqarshi,

ziddiyatli nuqtayi nazari, ziddiyatli maqsadlarga

intilishi, ularga erishish uchun turIi-tuman vositalardan

foydalanishi, istaKlarning bir-biriga mos Kelmasligi va shu

Kabilardir.

IKtisodiy us ish - bu iqtisodiy potensialni ustirish va

uzgarmas narxda ifodalangan, YAMMni potensial usishidir.

269

Imporlga bulgan qobiUyat daromaddagi import

xarajaUari ulushi.

Investitsiya qilisb qobiUyati bu milliy daromadni

~apital Kiritish uchun ishlatiladigan ulushi.

Iste'mol qilisb q qobiUyati - bu daromaddagi iste'mol

xarajaUarini ulushi.

Iqtisodiy xarajaUar - o'rtacha xarajaUarga o'xshash.

Karlel - bu ishlab chiqaruvchilar mahsulot chiqarishni

pasaytirish va bozor narxlarini oshirish buyicha Kelishuvdir.

Kadrlarni bosbqarisb - bu tashKilotning butun tarmog'ini

rejalashtirish, Koordinatsiyalash va nazorat qilishdir. Bular

tizimnl taKomillashtirishning Keng jarayonlari bo'lib, mehnatni

ixtisoslashtirishni ta'minlashi, Kadrlarga bqlgan talabni

qondirishi, rahbarlar tarKibining yetaKchiligini, huquqiy

Kafolatni, mehnatga baho berishni, uning sarf. etilishini

Kompensatsiyalashi, jamoa shartnomasi, tashKiliy ta'lim va

taraqqiyotni ta'minlashi lozim.

Kadrlarni bosbqarisb subyeKti - Kadrlarni tayyorlash,

qabul qilish, ularning ishga Ko'niKishi, boshqaruv subyeKUari

tarKibiga Kiruvchi ishchilar, jamoani jipslashtirish, tarbiyalash,

a'zolarning ijodiy faolligini oshirish sohasidagi vazifalarni

bajaruvchi Kasaba uyusbmalari tashKiloti va boshqa jamoat

tashKilotlari tushuniladi.

KolleKtiv - inglizcha sO'zdan olingan bo'lib bir butunliK,

jamoa degan ma'noni bildiradi.

KommuniKatsiya - inglizcha so'zdan olingan bo'lib, fiKr

almashinish ma'nosini bildiradi.

Kompromiss - o'zaro Kelishuv, ya'ni iKKi taraf bir-biriga

o'z xohishi asosida Kelishuvidir.

Konsem - Korxonalar birlashishining rivojlangan shaKli,

moliya aloqalari, manfaaUar asosidagi shartnomalar, shaxsiy

maqsadlar asosida faoliyat Ko'rsatib, boshqaruv tizimining bir

turidir.

Qobiliyat deyilganda xodimda o'ziga yuKlangan

vazifalarni bajarish uchun Kasb malaKasining mavjudligi, etarli

darajadagi jis~oniy KUch-quvvat va chidamliliK, uquvliliK,

umumiy madaniyat borligi va shu Kabilar tushuniladi.

Mum - bu Kimgadir tegishli va Kiymatga ega boyliKdir.

270

Madaniyat bu jamiyatning va unda yashovchi

fuqarorlaming faoliyati jarayonida to'plangan barcha ijobiy

yutuqlar majmuasidir.

Martaba - bu insonning mehnat qilish bilan bog'liq

hayoti mobaynidagi ish tajribasi va faoliyati bilan bog'liq

alohida anglab etilgan mavqei va xulq-atvoridir.

Menejment - inglizcha so'zdan olingan bo'lib, boshqarish

degan ma'noni bildiradi.

Menejer - inglizcha so'zdan olingan bo'lib, boshqaruvchi

degan ma'noni bildiradi.

Mehnat ma'lum bir ijtimoiy foydali, moddiy va

ma'naviy mahsulotni ishlab chiqarishga yo'naltirilgan

faoliyatidir.

Narx - tovarni pul bilan ifodalovchi qiymati.

Narxlar indeKsi - iKKi turli vaqt davrida tovar va

xizmatlar narxini nisbatini aKS etdiruvchi Ko'rsatKichdir.

Ortiqcba talab - bu iqtisodiy vaziyat bo'lib, tovar va

xizmatlami amaldagi nandari talab ulami taKlifidan ortiq

bo'ladi.

Reallsh xaqi - narxlar o'zgarishi saviyasiga to'g'rilangan

naminal ish xaqi.

Resurslar alloqatsiyasi - iqtisodiy agentlar orasida

Kamyob resurslarni taqsimlanishi.

Rag'batJantirisb - bu inson omilini Keng demoKratiK

asosida faollashtirish, uning manfaatlari yo'lida g'arnxo'rliK

qilishni boshqarishdir.

Raqobat - bu KO'p qirrali hodisa bo'lib, yaxshi daromad

qurish, o'z qobiliyatini tqlaroq ishga solish, o'zi mashg'ul ishni

rivojlantirish, o'z sohasida imidjga ega bo'lish uchun Kurashni

bildiradi.

Raqobatchilar - iste'molchilarga mazKur KOIXona va

tashKilot ishlab chiqaradigan tovarlarga o'xshash tovarlar

etKazib beradi yoKi xizmatlar Ko'rsatadi, aynan o'sha yetKazib

beruvchilardan xomashyo va materiallar sotib oladi, xuddi

KOIXona va tashKilotda ishlayotgan ishchi Kuchlariga o'xshash

ishchi Kuchini jalb qiladi.

Sotsiologiya - lotincha so'zdan olingan bo'lib jamiyat

degan ma'noni bildiradi.

Stress - bu tushuncha texniKa sohasidan o'zlashtirib

olingan bo 'lib , u yerda turli jismlar va qurilmalarning zaruriy

271

yuKlanishiga qarshi tura olish qobiliyatini bildiradi. Har

qanday qurilma mustahKamliK chegarasiga ega bo'lib, bu

chegaradan oshib Ketish uning buzilishiga olib Keladi. Stress

bizning fanimizda insonning atrofdagi stimullarga yoKi

stressorlarga jismoniy, Kimyoviy va psixologiK reaKSiyalari

majmuini anglatadi.

Talab miqdoridagi otzgarishi - talab egri chizig'i

bo'yicha haraKatlanish.

Talab taIdif miqdori - ma'lum vaqt davrida sotuvchi

sotishi mumKin bo'lgan foydali buyum soni.

Talab o'zgarishi bu talabni boshlang'ich egri

chizig'idagi siljishi.

Tashqi nazorat mexanizmlari - bu firmadan tashqarida

joylashgan mexanizmlar bo'lib firma boshqaruvchisini

daromadni imKoni boricha oshirishga majbur qiladi.

Taqqoslash statbtasi - bu i.KKi turdagi muvozanat

holatini taqqoslash jarayonidir.

Taqqoslash ustuvorligi - ba'zi bir iqtisodiy agentlarni

boshqalarga qaraganda tovar va xizmatlarni Kaffi xarajatlar

bilan ishlab chiqarish qobilyati.

Temperament - lotincha so'z bo'lib, shaxsning o'ziga xos

xususiyatlari majmuidan iborat hamda ular uning faoliyatini

dinami.K va hissiy tomonlarini, shuningdeK xulK - atvorini aKS

ettiradi.

FunKsional ziddiyat - Korxonaning rivojlanishiga sabab

bo'ladi.

Haqorat - bu Kishining nafsiga, iffatiga tegadigan so'zlar

bilan Kadr va e'tiborni tushirish niyatida yomon muomala

qilishdir.

XaraKter - shaxsdagi shunday psixologiK, sub'eKtiv

munosabatlar majmuiKi, ular uning borliqqa, odamlarga,

predmetli faoliyatga hamda o'z-o'ziga munosabatini ifodalaydi

Xotira - Kishining o'z tajribasini esda olib qolishi, esda

saqlashi va KeyinchaliK uni yana esga tushirishi xotira

deyiladi.

Shaxs ehtiyoji - bu insonda haraKatga intilishni vujudga

Keltiruvchi biror bir narsaning yo'qligidir.

ShaIsning xulq-atvori - bu uning o'z ehtiyojlarini

qondirish maqsadida vaziyatni o'zgartirishga qaratilgan

272

haraKatidir. Xulq - atvoming maqsadi - vaziyatni o'zgartirishdir.

EtiKa - (ahloK) bu ijtimoiy hayot jarayonida ro'yobga....

chiqariladigan universal va o'ziga xos ahlOItiy talablar va....

xulq - atvor normalar tizimidir.

Ehtiyoj - organizm, inson shaxsi, ijtimoiy guruh, umumarL

jamiyatning hayot faoliyati va taraqqiyoti texniKasi r

texnologiyasi asosida barpo qilinib, mahalliy xom ashyo va.

mahalliy ishchi Kuchlari hisobida faoliyat yuritadi.

EKsport - bu tashqi bozorlarda amalga oshirish niyatida..

xorijga tovar, xizmatlar va Kapital chiqarish.

ElKin Kirish - bu yangi ishlab chiqaruvchilami bozorga.

xech qanday to'siqsiz Kirish.vaziyati.

Yalpi ichKi maxsulot - (YAIM) davlat xududida ishlab

chiqariladigan tovar va xizmatlarni ma'lum vaqt davrid~

yalpi bozor qiymati.

Qaytmas xarajatlar - omil xarajatlari, bir marta qilingaJ:1

bo'lib, qaytarilib olinmasligi mumKin.

Qimmatbaho qog'ozlar - bular moliyaviy xujjatlar bo'lib

ular aKtivlar egasiga divident Ko'rinishida daromad KeltirishigCl.

guVOxliK beradi.

Shaxsning xulq-atvori bu uning o'z ehtiyojlarni

qondiPsh maqsadida vaziyatni o'zgartirishga qaratilgdIl.

haraKatidir. Xulq-atvorning maqsadi-vaziyatni o'zgartirishdir.

EtiKa - (ahlOK) bu ijtimoiy hayot jarayonida ro'yobg-..a.

chiqariladigan universal va o'ziga xos axloqiy talablar va xulqatvor

normalar tizimidir.

Ehtiyoj - organizm, inson shaxsi, ijtimoiy guruh, umumaJ1

jamiyatning hayot faoliyati va taraqqiyoti texniKas"1,

texnologiyasi asosida barpo qilinib, mahalliy xomashyo v--a

mahalliy ishchi Kuchlari hisobida faoliyat yuritadi.

EKsport - bu tashqi bozorlarda amalga oshirish niyati~a

xorijga tovar, xizmatlar va Kapital chiqarish.

ElKin Kirish - bu yangi ishlab chiqaruvchilami bozorST a

hech qanday to'siqsiz Kirish.vaziyati.

Yalpi ichKi mahsulot - (YAIM) davlat hududida ishla.b

chiqariladigan tovar va xizmatlarni ma'lum vaqt davrida

yalpi bozor qiymati.

273

Qaytmas xarajatlar - omil xarajatlari, bir marta qilingan

bo'lib, qaytarilib olinmasligi muInKin.

Qimmatbaho qog'ozlar - bular moliyaviy hujjatlar bo'lib

ular aKtivlar egasiga dividend Ko'rinishida daromad

Keltirishiga guvohliK beradi.

274