Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
406 
улардан фойдаланиш самарадорлиги. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмининг ўзгаришига ушбу 
омиллар гуруҳининг ҳар бирини таъсири таҳлил қилиб ўрганилиши лозим. 
Биз маҳсулот сотиш ҳажмининг ўзгаришига биринчи гуруҳ, яъни 
корхонанинг меҳнат ресурслари билан таъминланганлиги ва улардан 
фойдаланиш самарадорлиги таъсирини аниқлаш тартибини кўриб чиқамиз. 
Сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига меҳнат ресурслари билан 
боғлиқ қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: 
-
ходимлар ўртача сонининг ўзгариши (Х
1
-Х
0
); 
-
бир ходимнинг ишлаган киши кунларини ўзгариши (К
1
-К
0
); 
-
иш куни давомийлигининг ўзгариши (Д
1
-Д
0
); 
-
ходимнинг бир соатлик иш унумининг ўзгариши (Кс
1
-Кс
0
). 
Мазкур омилларнинг кўпайтмаси сотилган маҳсулот ҳажмини 
ифодалайди. Буни қуйидагича математик формула кўринишида кўрсатиш 
мумкин: 
СМ = Х × К × Д × Кс 
“Мутлоқ фарқлар” усули ёрдамида юқоридаги омилларнинг маҳсулот 
сотиш ҳажмига таъсирини “НАМУНА” масъулияти чекланган жамият 
кўрсаткичлари 
асосида 
таҳлил 
қилиб 
ўрганганимизда 
қуйидаги 
маълумотларга эга бўлинди (3-жадвал). 
3-жадвал 
“НАМУНА” масъулияти чекланган жамиятда сотилган маҳсулот 
ҳажмининг ўзгаришига меҳнат ресурслари билан боғлиқ омиллар 
таъсирининг таҳлили 
 
№ 
Кўрсаткичлар 
Ҳисобот йили 
Ўзгариши 
(+;-) 
Режа 
Ҳақиқатда 
1 
Ходимлар сони, киши 
200 
202 
+2 
2 
Бир ходимнинг ишлаган киши 
кунлари, кун 
220 
210 
-10 
3 
Иш 
кунининг 
ўртача 
давомийлиги, соат 
8,0 
7,8 
-0,2 
4 
Ходимнинг бир соатлик иш 
унуми, сўм
1418,32 
1733,34 
+315,02 
5 
Сотилган маҳсулот ҳажми, 
минг сўм 
499250 
573520 
+74270 
3-жадвал маълумотларидан кўринадики, “НАМУНА” масъулияти 
чекланган жамиятда сотилган маҳсулот ҳажми ҳисобот йилида режага 
нисбатан ҳақиқатда 74270 минг сўмга кўпайган. Ушбу ўзгаришга омиллар 
таъсири қуйидагича бўлган: 
-
биринчи омил, ходимлар сонининг ҳисобот йилида режага нисбатан 
ҳақиқатда 2 кишига кўпайиши сотилган маҳсулот ҳажмини 4992,0 минг 
сўмга ёки 6,7 фоизга ошишига таъсир кўрсатган: 
±∆СМ
х
= ∆Х × К
0
× Д
0
× Кс
0
= (+2) × 220 × 8 × 1418,32 = +4992,0 минг сўм 

---