Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
FERMER XO‘JALIKLARIDA ISHLAB CHIQARISH SAMARADORLIGI 
TAHLILI VA UNI OSHIRISH IMKONIYATLARI 
Sh.S. Dexkanova
 – TDAU katta o‘qituvchisi 
A.
 
Abdusamatov
 – TDAU talabasi 
Ishlab chiqarish samaradorligi va uni oshirish masalasi har doim dolzarb 
muammolardan biri sifatida diqqat markazda boʻlib kеladi. Ayniqsa, hozirgi paytda 
bu masala yanada kеskin qoʻyilmoqda. Buning sababi shundaki, ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirmasdan turib mamlakatimiz oldida turgan muhim masala - 
mustaqil iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish vazifasini amalga oshirib boʻlmaydi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 26-fevraldagi “Oʻzbekiston 
Respublikasi qishloq xoʻjaligini rivojlantirishning 2020 - 2030 yillarga 
moʻljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2021 yilda amalga oshirish 
chora-tadbirlari toʻgʻrisida” gi PQ-5009-son Qarorida qishloq xoʻjaligi ekinlarini 
joylashtirish, mahsulot ishlab chiqarish, uni qayta ishlash, saqlash va sotish 
masalalariga toʻxtalib: «qishloq xoʻjaligi ekinlarini joylashtirishda asosiy eʼtibor 
uning hosildorligi, eksportbopligi, yaxlit maydonlarda yetishtirilishiga qaratiladi; 
1
Ўзбек тилининг изоҳли луғати: 80000дан ортиқ сўз ва сўз бирикмалари. Ж.Ш.Н-Тартибли.-Т: “Ўзбекистон 
миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти. 2006.

---

 
492 
kooperatsiya va klaster tizimi asosida mahsulot yetishtirish, uni qayta ishlash, 
saqlash va ichki hamda tashqi bozorlarga sotish tizimi yoʻlga qoʻyiladi»
1
deb 
taʼkidlab oʻtildi. 
Vikipediya (ochiq ensiklopediya)da: «
Ishlab chiqarish samaradorligi - 
korxona miqyosida iqtisodiy faoliyat, iqtisodiy dasturlar va tadbirlarning foydali 
natijalar berishi, olingan iqtisodiy samaraning muayyan qiymatga ega boʻlgan 
resurslarni qoʻllagan holda eng yuqori ishlab chiqarish hajmiga erishishga sabab 
boʻlgan ishlab chiqarish omillari, resurslar sarflariga nisbati bilan tavsiflanadi. 
Ishlab chiqarish samaradorligi korxona faoliyatining yakuniy natijasini 
koʻrsatadi. Miqdoriy jihatdan ishlab chiqarish samaradorligini mahsulot ishlab 
chiqarish uchun sarf qilingan mehnat miqdori bilan oʻlchash mumkin, lekin 
mehnat sarfini aniq oʻlchash ancha qiyin. Shu sababli, ishlab chiqarish 
samaradorligi mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi; ishlab chiqarish 
vositalaridan va kapitaldan foydalanish samaradorligi koʻrsatkichlari bilan 
aniqlanadi. Korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligining umumlashgan 
koʻrsatkichi tovar ishlab chiqarish surʼatlarining oʻsishi hisoblanadi, undan 
tashqari puldagi harajatlar birligiga toʻgʻri keladigan mahsulot hajmi, balans 
foydaning asosiy va aylanma fondlar yigindisiga nisbati, toʻla tannarx 
koʻrsatkichlari muhim ahamiyatga ega»
2
. 
Samaradorlikning iqtisodiy mazmuni sifatida har doim ishlab chiqarishning 
pirovard natijasi bilan unga avanslangan rеsurslar, mablagʻlar yoki qilingan 
xarajatlar oʻrtasidagi nisbat tushuniladi. Lеkin, turli ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar 
sharoitida shu jamiyatning maqsadidan kеlib chiqib, samaradorlik muammosining 
tub mohiyati oʻzgaradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishning asosiy 
maqsadi foyda olishga qaratilganligi sababli har bir iqtisodiy sub’еkt koʻproq 
foyda olishga intiladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish samaradorligi olingan 
foydaning (F) ishlab chiqarishga sarflangan rеsurslar qiymatiga (IỠ) nisbati bilan 
aniqlanadi
3
, 
ya’ni:
bu yerda: R’-foyda normasi; IỠ – iqtisodiy rеsurs sarflari. 
Fermer xo‘jaliklarida ishlab chiqarish samaradorligi dinamikasi va unga ta’sir 
qiluvchi omillar tahlil qilish va organish muhim masalalardan hisoblanadi.
Toshkent viloyati Parkent tumanida joylashgan “Qodir G‘ulom ota” fermer 
xo‘jaligining jami yer fondi 25,9 gektarni, qishloq xo‘jaligiga yaroqli yer 24,7 
gektar yerni, qishloq xo‘jaligida foydalanilmaydigan yer 1,2 gektarni tashkil etadi. 
1-jadval ma’lumotlariga ko‘ra fermer xo‘jaligida 2017 yilda 15 ga yerda 
g‘alla, 2,2 ga yerda kartoshka, 1,5 ga yerda pamidor, 5,2 ga yerda bog‘dorchilik va 
1
https://review.uz/oz/post/shavkat-mirziyoyev-ozbekiston-qishloq-xojaligi-xodimlariga-tabrik-yolladi. Oʻzbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2021 yil 26-fevraldagi “Oʻzbekiston Respublikasi qishloq xoʻjaligini rivojlantirishning 
2020 - 2030 yillarga moʻljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2021 yilda amalga oshirish chora-tadbirlari 
toʻgʻrisida” gi PQ-5009-son Qarori.
2
https://uz.wikipedia.org/wiki/Ishlab_chiqarish_samaradorligi
3
https://uz.denemetr.com/docs/768/index-32586-6.html?page=4

---