Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
448 
аниқланади. Йиғиб олинган экинлар бўйича харажатларга уларни майдалаш, 
тозалаш ва ташиб чиқиш харажатлари қўшилади. Агар майдаланган ва 
майдаланмаган экинлар бўйича харажатларнинг умумий суммасидан йиғиб 
олиб майдаланган экинларнинг таннархи чиқариб ташланса, қолган сумма 
майдаланмаган экин таннархини ташкил этади. 
Масалан, хўжаликда 120 га ерга зиғир экилган бўлсин, унинг 100 
гектаридан ҳосил йиғиб олинган ва майдаланган. Экин бўйича жами 
харажатлар 30 600 000 .ни, жумладан майдалаш, тозалаш ва ташиб чиқариш 
бўйича харажатлар 6120 000 ни ташкил этган. Майдалаш, тозалаш ва олиб 
чиқиш бўйича жами харажатлар 24 480 000 =(30 600 000-6 120 000) ёки 1 га 
нинг харажатлари 204000 =(24 480 000/ 120) га тенг. Йиғиб олинган ва 
майдаланган майдонларга кетган харажат 26 520 000=(204 000 x100 га+6 120 
000) бўлгани туфайли йиғиб олинмаган, майдаланмаган зиғирга 6 120 000= 
(30 600 000-24 480 000) тўғри келади ва шу сумма 2010-“Деҳқончилик” 
счётида тугаланмаган ишлаб чиқариш сифатида акс эттирилади.
Кейинги ҳисобот йилида ушбу харажатлар суммасига майдалаш, 
тозалаш ва олиб чиқиш чиқимлари қўшилади ҳамда 1 ц асосий ва ёндош 
маҳсулот (уруғлар ва похол)нинг таннархи аниқланади. Йил охирига қолган 
бошқа экин турлари бўйича харажатлар ҳам шу усулда аниқланади. 
Шунингдек, Деҳқончиликда асосий, ёндош ва қўшимча (иккинчи даражали) 
маҳсулотнинг 
чиқишини 
ҳам 
аниқлаштириш, 
фойдаланилмайдиган 
чиқитларни рўйхатдан тўғри чиқариш, экспорт ва ички бозор маҳсулоти 
миқдорини аниқлаш муҳимдир. Бунда, қишлоқ хўжалик маҳсулотини 
дастлабки йиғиб олиш унинг ҳақиқий массаси бўйича ҳисобга олинади. Сўнг 
деҳқончилик 
маҳсулотларини 
саралаш 
ва 
қуритишга 
тузилган 
далолатномалар асосида охирига етказиш чоғидаги йўқотишларнинг миқдори 
ва қиймати аниқланади ҳамда улар 1011-“Озуқалар”, 1012- “Уруғлик ва 
экиладиган материаллар” ва 2810 “Тайёр маҳсулот” счётининг дебети бўйича 
агар олинган маҳсулотдан кейинги мақсадли фойдаланиш аниқланган бўлса, 
2010 
“
Деҳқончилик” счётининг кредити бўйича қизил сторно усули билан 
ёзиб қўйилади. 
Хулоса 
қилиб 
айтганда, 
маҳсулот 
турларининг 
таннархини 
ҳисоблашнинг 
белгиланган 
кетма-кетлигига 
риоя 
қилган 
ҳолда 
калькуляциланган ҳисоб-китобларга киритилади. Бу ҳолатни бир ишлаб 
чиқаришдан олинган алоҳида турларидан деҳқончиликнинг тармоғига 
тегишли бўлган бошқа ишлаб чиқаришларида ҳам фойдаланиш мумкин 
бўлади. Деҳқончилик маҳсулотлари ҳар хил турлари тур таннархига 
киритиладиган харажатларини ягона кўринишида акс эттириш мақсадида 
мазкур тармоқдаги ишлаб чиқариш жараёнида ўрнатилган чегаралар умум 
қабул қилинган “франко” атамаси билан белгиланади, шу билан бир вақтда 
улар ишлаб чиқариш таннархининг чегаралари бўлиб ҳисобланади.