Agrar huquqidan on savollari (2020-2021 o‘quv yili bahorgi semestri uchun) 1

12.
 
Dehqon xo‘jaliklariga yer uchastkalari qanday huquq asosida 
beriladi?
Xususan, 1992 yil 3 iyulda O’zbekiston Respublikasining 654-XII-sonli 
―Dehqon xo„jaligi to„g„risida‖gi Qonuni qabul qilindi (hozirda o„z kuchini 
yo„qotgan). Qonun 5 bo’lim, 24 moddadan iborat edi. Shu bilan bir qatorda agrar 
sektordagi tarkibiy o’zgarishlar, qishloq xo’jaligida faoliyat yurituvchi subyektlar 
tizimidagi yangiliklardan kelib chiqib, Qonunni zamon talablariga moslashtirish 
maqsadida 1998-yil 30-aprelda O’zbekiston Respublikasining ―Dehqon xo„jaligi 
to„g„risida‖gi Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Yangi tahrirdagi Qonun 7 bob, 
30 moddadan iborat bo’lib, uning qabul qilinishi dehqon xo’jaligi faoliyatning 
mustahkam huquqiy asosini barpo etdi. Ushbu Qonunda dehqon xo’jaligi 
tushunchasi, dehqon xo’jaligi a‘zolari, boshlig’i, ularning a‘zolarining huquq va 
majburiyatlari dehqon xo’jaligini tashkil etish, davlat ro’yxatiga olish, dehqon 
xo’jaliklariga yer berish, yerga egalik qilish, yerdan foydalanish va suv iste‘moli, 
dehqon xo’jaligining mol-mulki, faoliyatining asoslari, dehqon xo’jaligini tugatish 
(faoliyatini to’xtatish) kabi masalalar huquqiy jihatdan tartibga solingan. Qonunda 
tadbirkorlik faoliyatining subyekti tariqasida dehqon xo’jaligining 7 ta huquqi 
alohida nazarda tutilgan: 

o’ziga berilgan tomorqa yer uchastkasida dehqon 
xo’jaligining ishlab chiqarish faoliyatini mustaqil tashkil etish; 

etishtirilayotgan va 
realizatsiya qilinayotgan mahsulotga mustaqil ravishda baho belgilash; 

o’zi 
etishtirgan mahsulotni, shu jumladan bu mahsulotni iste‘molchilarga o’z xohishi 
bo’yicha realizatsiya qilish huquqini tasarruf etish; 

xarid etiladigan mahsulotga 
oldindan haq to’lanadigan fyuchyers bitimlari tuzish; 

tadbirkorlikdan 
cheklanmagan miqdorda daromad (foyda) olish; 145 

qishloq xo’jaligi mahsuloti 
etishtiruvchilarga sotish uchun va yerkin savdoga mo’ljallangan aksiyalarni sotib 
olish; 

o’z mol-mulkini, shuningdek tomorqa yer uchastkasiga meros qilib 
qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini, shu jumladan kimoshdi savdosi 
asosida sotib olingan huquqni garovga qo’yish. Qonunda shuningdek, dehqon 

---

7 
xo’jaligining 7 ta majburiyati ham alohida belgilab qo’yilgan. Bular: 

tomorqa yer 
uchastkasidan qat‘iy belgilangan maqsadda foydalanish; 

tabiiy obyekt bo’lmish 
yerga zarar etkazmaslik; 

tomorqa yer uchastkasini asrash, uning unumdorligini 
saqlash va oshirish yuzasidan sarf-xarajatlar qilish; 

yangi berilgan tomorqa yer 
uchastkasidan, agar qonun hujjatlarida boshqa muddat belgilangan bo’lmasa, bir yil 
ichida foydalanishga kirishish; 

agrotexnika talablariga, belgilangan rejim, saqlash 
vazifasi va servitutlarga rioya etish; 

dehqon xo’jaligining majburiyatlari va qarzlari 
bo’yicha to’la javobgar bo’lish; 

xo’jalik a‘zolari uchun xavfsiz mehnat sharoitini 
ta‘minlash.