Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
O`QUVCHILAR IJODIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH YO`LLARI 
 
ABDURAHMONOVA N.E. TTYMI qoshidagi Mirobod akademik litseyi 
MIRZAAHMEDOVA A.Q. Guliston kompyuter va axborot-texnologiyalari KXK 
 
Hozirgi davrda ta`limga ijtimoiy soha sifatida qarash munosabatlari keskin o`zgarmoqda. Bunga sabab yosh 
avlodni tarbiyalashda amaliyotda va kasblarda aqliy faoliyat va uni amalga oshirish qobiliyatlari asosiy o`rinni tobora 
ko`proq egallayotganidir. Ayniqsa matematika darslarida bunga e`tibor qaratilishi talab etiladi. O`quvchi kimningdir 
fikrlash amallarini xulosalarini nafaqat o`zlashtirishi, balki mustaqil ravishda ma`lumotlar, g`oyalar va tushunchalarga 
aylantiradigan fikrlash amallarini sinab ko`rishi talab etiladi. Shu sababdan matematika o`qitish jarayonida o`quvchilar 
fikrlash faoliyatlarini o`stirish texnologiyalari haqida fikr yuritamiz: 
1. Ta`limga o`quv tadqiqot sifatida qarash texnologiyasi. Bunda quyidagi talablarga rioya qilinishi lozim: 
o`quvchilarda mavjud matematik bilimlardan qoniqmaslik hissi paydo bo`lishi lozim va qo`yilgan matematik 
muammoni yecha olish uchun qiziqishi va harakat qilishi kerak; yangi matematik tushunchalar shunday bo`lishi 
lozimki, ularning mazmunini o`quvchilar yaqqol ilg`ab olishlari lozim; yangi tushunchaga doir xossa va munosabatlar 
ularning tasavvur va bilim saviyalari darajasida bo`lishi zarur; yangi g`oya va usullar eskilaridan foydali va afzalikka 
ega bo`lishi lozim. 
Bu talablar asosida matematika o`qitishda o`quv tadqiqot texnologiyasi quyidagi bosqichlarda amalga 
oshirilishi lozim: matematik adabiyotlar(qiziqarli, ilmiy ommabop, ilmiy maqola, internetdan olingan ma`lumot) bilan 
tanishish; muammoni aniqlash; muammoning qo`yilishi; muammodagi aniq bo`lmagan savollarga javob topish; farazni 
olg`a surish, o`quv amallarini rejalashtirish va ishlab chiqish; ma`lumotlarni yig`ish; olingan ma`lumotlarni analiz va 
sintez qilish; berilganlar va masalani yechish xulosalarini qiyoslash; natijani rasmiylashtirishga tayyorgarlik ko`rish va 
yozish; xuloslar haqida ma`ruza qilish va asoslash; savollarga javob berishda natijalarni qayta ko`rib fikr yuritish; 
farazni tekshirish; natijalarni rasmiylashtirish; xuloslar chiqarish. 
Bu texnologiya yana quyidagi bosqichlarda ham amalga oshirishi mumkin: 
1. Ilmiy axborotlarni (mavjud o`quvchilarning bilimlarini aktuallashtirish) sistemalashtirish; 
2. Ilmiy axborotlarni (mavzuga tegishli va muammoni yechish uchun ma`lumotlar) taxlil qilish: a)muammoni 
yechish uslubiyoti; b)muammoning matematik modelini tuzish; v)muammoni modelga asoslanib yechish, sistemali 
taxlil, to`liqmas taxlili, qarama-qarshiliklar taxlili. 
3. Muammoning amaliy tadbiqlariga doir tadqiqotlar (muammoni yechishning amaliy tadbiqlarini misollarda 
va masalalar yechishda yaqqol sinab ko`rish). 
Shunday qilib, mazkur texnologiyaning asosiy bosqichlari: muammoli vaziyat yaratish, ma`lumotlarni 
yig`ish(“verifikatsiya”), ma`lumotlarni berish (tajriba o`tkazish), tushuntirish, tadqiqot borishini tahlil etish, xulosalarni 
tuzishni o`z ichiga oladi. 
2. Ikkinchi texnologiya jamoat bo`lib fikrlash faoliyati bo`lib hisoblanib, muammoli vaziyatlar sistemasidan 
iborat bo`lib, ular modullar sistemasi bilan ta`minlanadi. Faqat modullargina texnologik jarayonni qismlarga ajratish va 
uzluksiz bo`lishiga imkon beradi. Bu modulda individual ishlash usullari asosiy o`rinni egallaydi. Bu modul asosan 
verbal o`qitish vositalari bilan amalga oshiriladi, bilimlar yangi materialni bayon etish bilan birgalikda beriladi. Lekin 
bunda jamoa bo`lib faoliyat ko`rsatilib, ular bir-biri bilan umumiy bilish maqsadi bilan birlashtirilgan. Jamoa shaxsni 
68 

---

rivojlantirish mexanizmi hisoblanadi. Umumiy izlanish muvaffaqiyati har birining intellektual, tashkilotchilik, axloqiy 
harakatlari bilan aniqlanadi.
Jamoa fikrlash faoliyati texnologiyasi yuqorida ta`kidlanganidek, muammoli vaziyatlar yaratish sistemasidan 
iborat va ularning har biri asosiy to`rtta bosqichni ko`zda tutadi: 
1-bosqich-muammoli vaziyatga kiritish:muammoning qo`yilishi, jamoa bo`lib maqsadga yetishishning 
maqsad, usullarini muhokama qilish. 
2-bosqich-ijodiy mikroguruhlardagi ish. Bu bosqichda o`quvchilar ijodiy guruhchalarda (5-7 kishi) bo`linib, 
ikkilamchi, mustaqil ravishda, mikroguruhlarda muhokama orqali o`quv muammosini tahlil qilib, maqsadni 
aniqlashtiradilar, uni yechishning birgalikdagi usulini ishlab chiqadilar. Bunda o`quv muammosini umumiy yechishdagi 
o`z nuqtai nazarlarini ishlab chiqadilar va himoya qiladilar. 
Ijodiy guruhlar shaxsiy hohishlari asosida va qiziqishlar umumiyligi e`tiborga olinib tuziladi. O`quvchilar bir 
guruhdan ikkinchisiga o`tishlari mumkin, istaklariga ko`ra guruhlar yoki ayrim guruh a`zolari erkin bir-birlari bilan 
muloqot qilishlari mumkin. Har bir guruhda har bir o`quvchi guruhning tushunishiga qarab ma`lumotlarga ega bo`ladi. 
3-bosqich-ish jarayonining tugashi, qo`yilgan muammoning umumiy muhokamasi, fikrlarning himoyasi. 
Bunda o`qituvchi ijodiy guruhlarni o`quv muammosini hal e`tishdagi o`z yechimini haqiqiyligini isbotlashga va 
asoslashga qaratilishi lozim. Har bir guruh o`z nuqtai nazarini butun tinglovchilar oldida himoya qiladi. Baxs vujudga 
keladi, kamchilik va asoslar tekshiriladi. 
4-bosqich- yangi muammoni aniqlash, keyingi bilish jarayoni uchun yo`nalishni topish.