қилишнинг қандайдир янги усуллари ва воситаларини топиш лозим бўлади. Бунда албатта, ҳар бир ёш билан
алоҳида муносабатда бўлиш мақсадга мувофиқдир.
Ўсмирларнинг педагогик ва психологик тараққиётини ҳаракатга келтирувчи кучлар уларнинг
фаолиятлари туғдирган янги эҳтиёжлар билан бу эҳтиёжларни қондириш имкониятлари ўртасидаги қарама-
қаршиликларнинг юзага келиши ва бартараф қилинишидан иборатдир; бу қарама-қаршиликлар ўсмирларнинг
ортиб бораётган жисмоний, интеллектуал ва ахлокий имкониятлари билан уларнинг эски, илгари таркиб топган
олам билан ўзаро муносабат шакллари, улар фаолиятининг эски қарама-қаршиликлар, жамият, катталар ва
жамоа томонидан ўсмирга нисбатан ортиб бораётган талаблар билан ўсмирлар реал хатти-ҳаракатларнинг
шакллари ўртасидаги қарама-қаршиликлардир. Бу қарама-қаршиликлар анча юксак даражадаги психик
тараққиётни, анча мураккаб шаклдаги фаолият турларини ва шахснинг қатор янги психологик сифатларини
таркиб топтириш орқали бартараф қилинади. Бунинг натижасида ўсмирнинг психик тараққиётининг янада
юксакроқ босқичга ўтиши амалга оширилади.
Бизда ўсмирнинг ҳаёт шароити, унга бериладиган таълим-тарбия ва унинг фаолиятини тўғри ташкил
қилиш орқали ижтимоий фойдали меҳнат қилишга жалб қилиш орқали қийинчиликлар бартараф қилинади.
Тарбияси «қийин» ёшларни тарбиялашда улар билан индивидуал муносабатда бўлиш муҳим аҳамиятга
эга. Ёшлар билан индивидуал муносабатда бўлишда ҳар бир ёшни индивидуаллигининг физиологик асосини ва
унинг шахси ҳақида маълум даражада маълумот берувчи олий нерв (асаб) фаолияти типлари ҳақидаги
И.П.Павлов таълимотини билиш ўкитувчиларга ёрдам беради.
1.
Нерв системасининг кучи нерв хужайраларидаги моддаларнинг запас миқдори билан белгиланади.
Кучли типдаги асаб тизимида бундай заҳира кўп миқдорда бўлиб, кучсиз типда оздир. Асаб тизимининг кучли
қўзғалиш жараёнига, шунингдек тормозланиш қобилиятига акс этади.
2.
Асаб тизимининг кучлилик тамойилига мувофиқ кучли типга сангвиниклар, флегматиклар, кучсиз
типига эса меланхоликлар киради.
3.
Асаб тизимининг илдамлиги мия пўстининг тормозланиши билан ёки аксинча тормозланишнинг
кўзғалиши билан нақадар енгил алмашинувидан иборатдир.
Ўқитувчилар ўқувчилар асаб тизимининг пластиклик хусусиятига эга эканлигини, унинг ҳар қандай
таъсирларга берилувчанлигини назарда тутиб, ўқувчилар шахсидаги салбий хислатларни йўқотиш
мумкинлигига катта ишонч ҳосил қилиши керак.
Бу ўринда ёшларнинг ғоявий маслагини ҳисобга олиш ҳам ниҳоятда муҳимдир. Ўқувчи
индивидуаллигини шахс мазмунига, аввало унинг ғоявий маслаги, яъни унинг қизикишлари, идеалларини
билиш керак. Ёшларга индивидуал муносабатда бўлишда ижтимоий маслак сифатида уларнинг ижтимоий
қизиқишларини билиш айниқса муҳимдир.
Ёшларни эмоционал-иродавий хусусиятларини билиш ҳам уларни тарбиялашда муҳим аҳамиятга эга.
Ёшлар билан индивидуал муносабатда бўлишда унинг қанчалик тинч, муминлиги ёки эмоционаллиги,
ҳиссиётга берилувчанлигини, яъни теварак атрофдагилардан фарқ этиш ёки фарқ этмаслигини, самарадорликка
мойил ёки мойил эмаслигини, ўз ҳиссиётини тута олиш-олмаслигини ва шунингдек, унда қандай ҳислар устун
эканлигини билиш жуда муҳим.
Ёшларнинг ахлоқий ҳислатини ҳисобга олиш ҳам муҳим. Чунки ёшларнинг ғоявий маслаги унинг
ахлоқий ҳислатида кўринади. Аммо, баъзан ахлоқий маслак билан ёшларнинг хулқи тўлиқ равишда муносиб
келмай қолади. Катталар ҳар бир ёшларнинг қанчалик ватанпарварлигини, меҳнатсеварлигини қанчалик ҳурмат
қилишини, қанчалик тўғрилигини ва виждонлилигини, ўртоқлик ва ҳамкорликни қанчалик ҳис қилишини
кўзатиб, билиб бориш зарур.
Тарбияси қийин болалар, ёшлар билан ишлашда унинг характер, қизиқишларига хос хусусиятлари
эътиборга олиш лозим. Кўп насиҳат қилмаслик, уришмаслик, овозини баланд кўтармаслик, кўп гапирмаслик
мақсадга мувофиқдир. Ўзаро самимий муносабат, шахсий намуна (меҳнат, ўқиш жараёнида) оила ва мактабдаги
кишиларнинг ишга ижобий муносабатигина ёшларда шундай бўлишига ҳавас туғдиради.
Тарбияси қийин ўсмирларнинг хатти-ҳаракатларини ижобий йўналишга буриб юбориш учун уларда
масъулият, ғурур, жавобгарлик, ишонч каби юксак ҳисларни таркиб топтириш лозим. Бунинг учун уларга ёши,
кучи, қобилияти ва қизиқишларини ҳисобга олиб, топшириқлар бериш айни муддаодир. Уларга кичик жамоани,
спорт секциясини, «тирик бурчак»ни бошқариш вазифасини ишониб топшириш натижасида салбий феъл-
атворларни камайтириш мумкин.
Уларни ўзлари қизиққан тўгаракларга жалб қилиш орқали ўкишга салбий муносабатлари аста-секин
йўқолиб боради. Яна энг муҳими шунчаки, тарбияланувчиларга ишониш керак. Уларни қўлидан келадиган
ишларга эътиборни бериб, уни бажарганидан кейин рағбатлантириш, уни ишни яна ҳам яхши бажаришда ўз
фикрларини баён қилиш ҳам муҳимдир.
Do'stlaringiz bilan baham: 
