Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
MAKTAB O’QUVCHILARNING KONFLIKTLI VAZIYATLARNI BARTARAF ETISH YOLLARI 
 
ARZIEV A., ERJANOVA M., Qoraqalpog’iston Respublikasi xalq ta’lim xodimlarini qayta tayorlash va 
ularning malakasin oshirish instituti 
 
Maktablarda o’quvchilar o’rtasida yuz beradigan konfliktlar mazmuni bo’yicha har xil bo’lishi tabiy. 
Maktablarda o’quvchilar o’quvchilar bilan bo’lgan munosabatlarda muloqat tartibini buzib muloqatlar yasashi mumkin. 
Natijada esa kelishmovchilik, bir-birini tushinmaslik vaziyatlaridan konfliktlar kelib chiqadi. Maktablarda o’quvchilar 
doim pedagoglar nazoratida bo’ladi va paydo bo’lgan konfliktlar pedagoglar boshchiligida o’z echimini topadi. Ba’zan 
konfliktlar o’qituvchilar o’rtasida ham bo’ladi, bu esa bir-birini tushunmaslik, biri-ikkinchisining psixik holatini 
hisobga olmasdan muloqat qilishidan kelib
chiqishi bo’lib topiladi.
Konfliktlar o’zlarining o’zgachaliklariga ega bo’lib oila a’zolari o’rtasida ham uchraydi. Oila a’zolari 
o’rtasidagi konfliktlarning kelib chiqishining har xil sabablari bo’lishi mumkin. Birinchi sababi er-xotinlar oila qurishga 
tayyor bo’lmasligi mumkin, ular bir-birlarining shaxsiy o’zgachaliklarini hisobga olmagan bo’lishi mumkin. Oiladagi 
paydo bo’lgan konfliktlarning bola ta’lim tarbiyasiga salbiy ta’siri bor. Shuning uchun ota-onalar o’z farzandlari 
o’rtasida konfliktlarni bo’ldirmaslikka harakat qilishlari zarur. Yigit-qizlar turmush qurmasdan oldin bir-birining 
shaxsiy psixik o’zgachaliklarini bilib, o’zlashtirib bo’lib turmush qurishi ma’qul. Ota-bobalarimiz «Uylanish oson, uy 
bo’lish qiyin» − deb bekorga aytmagan.
Ba’zi hollarda ota-onalar bilan bolalar o’rtasida ham konfliktlar bo’lib qolishi mumkin, bunday vaziyatlarda 
ota-onalar konfliktlarni tinch yo’l bilan echishga harakat qilishlari lozim. Yuqoridagi aytilgan va boshqada uchraydigan 
konfliktlarni tadqiqot qiladigan ilm pedagogik konfliktologiya ilmi hisoblanadi. Ilm ancha yosh bo’lsa ham tez 
rivojlanmoqda. Sababi, pedagogik jarayonda uchraydigan konfliktning turlari anchagina. Konfliktlarning turlariga, 
mazmuniga qarab ayirib uni echish metodlari, usullari, amallari ham har xil bo’ladi. 
Bolalar bilan bo’lgan munosabatlarning maqsadi hamma vaqt nazarda bo’lishi kerak (bilim berish, tarbiya 
berish yoki shu olib borilayotgan tarbiyaviy maqsaddagi ishning asosiy ma’nosi amalga oshadigan bo’lishi kerak). 
Ayirim pedagoglar bolalarga qiziqarli etib gapirib beraman deb yoki bolalarning diqqatini og’zaki aytilayotgan fikrlarga 
yo’naltirish maqsadida shug’ullanib, u ishning asosiy maqsadini esidan chiqarib qo’yishlari mumkin. Har qanday 
suxbatlarni olib borishda suxbatlashuv faqat bolalargagina qiziqarli bo’lib qolmasdan tarbiyachigada qiziqarli bo’lishi 
lozim, tarbiyachining o’zida chin ixlos bilan berilib, qiziqib olib borishlari kerak. Bolalar bilan suxbatlashuv barosida 
hamma vaqt bolalarning his-tuyg’u hisobga olib borishi kerak. Masalan: Bola bilan yakka suxbatlashuvda bola xafa 
bo’lib o’tirgan bo’lishi mumkin, bunday vaziyatda bolani normal holatga olib borib keyin tegishli bo’lgan 
suxbatlashishni olib borish mumkin. U gurux bilan suxbatlashishni ayrim vaqtlari bolalar charchab o’tirgan, yoki 
55 

---

harakatli, sho’x o’yinlar bilan shug’ilanishni maqul ko’rib o’tirgan bo’lishi mumkin (xullasi bolalarning qanday his-
tuyg’ularda ekanligini hisobga olgan holda harakat etishimiz kerak).
Bolalar bilan fikrlashishda, nutq orqali munosabatlar qilishda har turli usullarda, har turli yo’llarda olib borgan 
maqul bo’ladi. Unday ishlamay hamma vaqt bir usulda olib borilaversa bolalarda zerikish paydo bo’ladi. Ayrim vaqtlari 
bolalarga har qanday vazifalari berilishi mumkin, bunday vazifalari ularga buyriq xolda bo’lmay iltmosi turida bulgani 
maqul bo’ladi. Iltimosida «Iltimos etaman», «Iltimos», «Marhamat» formalarida emas albatta, «Mansur sen bunday 
ishlasang qanday bo’ladi?», «Omon seningcha qanday ishlagan maqul deb o’ylaysan?» v.b. turlardagi iltimoslarni 
qo’llanaverishi mumkin. Bolalar bilan bo’lgan munosabatlarda ayrim vaqtlari bolalar jaxlli munosabatlarda bo’lishi 
mumkin. Bunday vaqtlari pedagog jaxllanmasdan muloyimlilik bilan munosabat qilishi kerak, shunda bolaning jaxli tez 
tarqaydi, u bolaning jaxllanishi bilan tarbiyachida jaxllansa unda ular o’rtasida janjallar bo’lishi mumkin, bu ular 
o’rtasidagi munosabatlarni buzadi. Pedagog bolalar bilan bo’lgan munosabatlarda hamma vaqt ularning fikrlarini 
tinglab, ish bobida hisobga olib borishlari lozim. Har qanday ish ularning fikrlari bo’yicha olib borilsa fikrlari 
maqullanib, rag’batlantirib borilsa, ularda o’zlariga ishonchlar paydo etadi. Yaqindan harakat etadi, pedagogga 
xoxlagan vaqtda o’z fikrlarini aytadi, uni eng yaqin do’sti hisoblaydi. Pedagogikalik konfliktlarning oldini olishning 
birdan bir yo’li shu yuqorida so’z etilgan pedagog ham o’quvchilar jamiyatining bir-birini tushinib ishlashi bo’lib 
hisoblanadi.