Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

MATEMATIKA DARSLARIDA O`YIN VOSITASIDA O`QUVCHINING
IJODIY FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH 

ZIYAQULOVA SH.A., MENGNIQULOVA N.X., SAFAROV A.S., TerDU. 
 
“Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari” da ta'lim jarayonini mazmunan isloh qilish 
ustivor yo’nalishlardan biri sifatida ko’rsatiladi. Unda ta'limning mazmuni davlat ta'lim standarti asosida isloh qilinadi” 
va “P
еdagog kadrlarning obro’- e'tibori, mas'uliyati va kasb ko’nikmasini oshirish yuzasidan sobitqadam davlat siyosati 
olib boriladi. Ilg’or p
еdagogik tеxnologiyalar, ta'limning yangi shakl va uslublari, o’quv, shu jumladan, 
diff
еrеntsiyalashgan dasturlar amaliyotga joriy etiladi” ,- dеyiladi. 
Unda ta'lim tizimi va mazmunini yangicha shakllantirish uchun ta'lim b
еrishning ilg’or pеdagogik 
t
еxnologiyalarini ishlab chiqish, zamon talabiga javob bеradigan darslik, o’quv-uslubiy yo’llanmalarni yaratish va shu 
orqali o’quv-tarbiya jarayonini didaktik mat
еriallar va vositalar bilan ta'minlash masalasi alohida ta'kidlanadi. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturning 2-bosqichida (2001-2005) b
еlgilab bеrilgan vazifalar: ta'lim 
muassasalarining moddiy-t
еxnika va axborot bazasini mustahkamlash, o’quv-tarbiya jarayoni yuqori sifatli o’quv 
adabiyotlari va ilg’or p
еdagogik tеxnologiyalar bilan ta'minlash, uzluksiz ta'lim tizimini axborotlashtirish kabilar 
o’qituvchi va o’quvchi hamkorligini tashkil etishni yangi bosqichga ko’tarishni taqazo etadi.
Ta’lim jarayonida didaktik o’yinlar mazmuni va ahamiyatini chuqur va aniq tasavvur qilish maqsadida o’yin, 
didaktik topshiriq-o’yin topshiriqlari singari tushunchalarining ta’rifiga va ularning ma’nosini ochib berishga to’xtalib 
o’tmoqchimiz. 
Ta’lim o’quvchilarga ko’nikma va malakalarini o’quvchilarga o’qib olishi egallab olishi va ularni 
mustahkamlab olishining rejali jarayonidir, ta’lim jarayoni bolalar xotirasining o’sishi va turli xil metod - usullar 
yordamida sodir bo’ladigan vaziyatdir. 
O’yin bolalarning ongi va qalbiga singib ketgan faoliyatidir, ularning bu faoliyati o’yin turlariga qarab ob’ektiv 
voqeilikni hayotiy muayyan darajada o’zida aks ettiradi, o’yin sinfda o’tilgan o’quv faoliyatining ma’lum darajada 
davomi va mustahkamlanishi tartibida shu narsa isbotlandiki, o’yin kichik maktab yoshidagi o’quvchi bolalarning zarur 
hayotiy ehtiyojidir. 
Didaktik o’yin ta’lim beruvchi ma’sul bo’lib bu usul muayyan ta’limiy maqsadlarga erishuvga, ya’ni o’tilgan 
o’quv materialini aniqlashga mustahkamlashga va uni chuqurlashtirishga qaratilgan bo’ladi. Har bir didaktik o’yinni 
o’tkazishda muayyan bir vazifa maqsad qilib olinadi. 
Masalan “Teatr” o’yiniga qo’yiladigan didaktik topshiriq bolalarning oldingi darslarda 5 soni haqidagi 
tushunchalarning mustahkamlanishidan iborat ( doiraviy misollar) o’yinida esa ikkinchi o’nlik ichida hisoblash 
malakalarini mustahkamlashdan iborat bo’lgan didaktik topshiriq darsga qo’yiladigan umumiy maqsadning bir qismini 
tashkil qiladi. Har bir didaktik o’yinning ham har qanday o’yindagi singari qoidalari bo’ladi, o’sha qoidalariga amal 
qilinmasa o’yinning o’yin sifatida ahamiyati binobarin o’yinning ta’lim- tarbiyaviy va psixologik ahamiyati yo’qoladi. 
O’yin qoidalari o’yin topshiriqlariga kiritiladi, o’yin topshirig’i o’qituvchining bolalarga o’yinning qanday o’ynalishini, 
kim g’olibligini aniqlashdan iborat. 
Matematika darslaridan asosiy maqsadlar har bir darsdan turli xil didaktik maqsadlar ko’zlanmaydi, ular 
orasida bittasi bosh maqsad bo’lib hisoblanadi va u darsning asosiy didaktik maqsadi deyiladi. Har bir darsning alohida 
darslar tizimining maqsadini aniqlab uning yordamida o’qitilayotgan mavzuni o’quvchilarga ochib beradi. Bu holda 
yangi tushunchalar bilan o’quvchilarni tanishtirish bo’lsa, ikkinchi holda tanishtirilmagan biror malaka ko’nikmalar 
hosil qilish, uchinchisida bilim, malaka va ko’nikmalarni tekshirish va hokazo bajariladi. Har bir darsda yuqorida 
aytilganlarning bir nechtasi yaratilishi mumkin, o’tilganlarni takrorlash, oldin o’tkazilgan darslarni yangi tizimga solish, 
shu bilan birga bilimlarni tekshirishni o’z ichiga oladi. Yangi materialni bayon qilish har doim mashqlar bajarish bilan 
davom ettiriladi. Maktablar tajribasi darsning ma’lum tizimini yaratdiki, ko’pchilik o’quvchilar bu tizimga rioya qilib 
yaxshi natijalarga erishmoqda, odatda darsning boshida uy vazifasi tekshiriladi yoki o’tgan mavzu takrorlanadi, so’ngra 
o’tgan mavzu yuzasidan savol- javob o’tkaziladi. Shundan keyin yangi material bayon etiladi va uni mustahkamlash 
uchun misol va masalalar yechiladi yoki nazorat savollari beriladi, dars oxirida uyga vazifa to’g’risida ko’rsatmalar 
beriladi. Ba’zan bu maqsadlardan bittasiga bog’lanishi mumkin, ana shu bitta maqsadni darsning asosiy didaktik 
maqsadi deyiladi va boshqalar bunga bo’ysunadi. 
Har bir darsda turli xildagi didaktik maqsadlar amalgam oshirilishi mumkin. Uy vazifasining maqsadini bayon 
qilish. Oldin o’tilganlarni takrorlash o’quvchilarni yangi materialini o’zlashtirishiga tayyorlash og’izaki hisoblash 
uchun maxsus mashqlar yangi materialini o’rganish (darsning asosiy bo’limi) bolalarni oldin o’zlashtirishi bilim va 
ko’nikmalarini mustahkamlash o’rganilgan bilimlarni hisoblash mashq bilim va malakalarini qo’llash.
Darsning qismlari asosiy didaktik maqsadga qarab o’zaro bog’langan bo’lishi kerak alohida dars turlarining 
tarkibini qarab chiqamiz masalan o’quvchilarni yangi tushunchalar tanishtirish yangi bilim va ko’nikmalarni xosil qilish 
127 

---

darslari darsning borishi darsni maqsadga muvofiq shunday boshlash kerak barcha o’quvchilarni o’quvc vazifalarini 
faol bajarishga darhol tortadigan bo’lsin, shu maqsadda uncha katta bo’lmagan mustaqil ishlarni kartochkalarga yozib 
berish kerak. Bu esa o’quvchilardan masala shartini yozmasdan xisoblash natijalarigagina yozishni talab qiladi. Bunday 
mustaqil ishlar o’quvchilarning yangi materialini o’zlashtirishga tayyorlaydi darsning birinchi qismida agar uy vazifasi 
mazmun jixatdan yangi materialga bog’liq bo’lsa tekshirish ham mumkin agar uy vazifasi yangi mavzuga bog’liq bo’lsa 
yangi mavzuni o’tishda o’quvchilar uni qo’llamasa bu xolda yangi bilimlarni bayon qilish darsida uy vazifasini 
tekshirish shart emas, shunday qilib darsning o’quvchilarning faolligini va diqqatini yo’naltirishga qaratilmog’i lozim, 
bu bosqichga uncha ko’p vaqt sarf qilmaslik kerak. O’quvchilar diqqatini yo’naltirish usullaridan yana biri darsning 
mavzusi va maqsadini aniq tushuntira olim elon qilishdir. 
Bunda albatta o’quvchilarning qiziqishini orttirish va muammolar vaziyat yaratish zarur masalan o’quvchilar 
faqat tanish bo’lsalar ularga ikkita uch xonali sonlarni qo’shish tavsiya qilinssa bunday xolatda o’quvchilar o’zlarining 
ortiqcha bilim va malakalarini qo’llaydilar shunday qilib oldindan o’rganilgan hisoblash jarayonlari bilan bu misolni 
bajarish qiyin emasligiga ishonch hosil qiladi. 
Quyida bir qancha o`yinlar keltiramiz: