Қадими Шарқ ва Ғарб фалсафаси вужудга

28
Асосий қарашлари
Оламнинг бошланғич асосини олов деб ҳисоблаган;
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунини яратган-диалектиканинг 
асосий қонуни (Гераклитнинг муҳим фалсафий кашфиётларидан);
Бутун олам доимий ҳаракат ва ўзгаришда деб ҳисоблаган (ариқдан оққан 
сувга икки марта оёқ босиб бўлмайди);
Табиатдаги моддаларнинг алмашинуви ва тарихнинг даврийлиги 
тарафдори бўлган;
Оламнинг нисбийлигини тан олган. (денгиз суви инсон учун ифлос, балиқ 
учун эса тоза, турли вазиятларда инсоннинг айнан бир хил хатти ҳаракати 
ҳам яхши ҳам ёмон бўлиши мумкин);
Барча нарсалар Дунёвий Ақл билан эгалланади;
Инсон ва олам руҳининг моддийлигини тан олган;
Ҳар қандай жараёнларнинг харакатлантирувчи кучи «кураш»; «уриш 
(кураш) барча нарсанинг отаси ва онасидир».

---

29
Пифогор – (милоддан аввалги V аср)-катта софистларнинг таниқли вакили
Хусусиятлари
Пифогор фалсафасининг асосий ғоялари
Ўзининг фалсафий қарашини Пифогор шундай 
ифодалайди «Инсон барча мавжуд нарсаларнинг 
мавжуд бўлганлиги, мавжуд бўлмаган 
нарсаларнинг мавжуд бўлмаганлиги учун 
меёридир».
Инсон онгидан ташқарида ҳеч нарсанинг бўлиши 
мумкин эмас;
Пифогор замондошларидан бири борлиқ ва 
билишнинг нисбийлиги ҳақидаги фикрни баён 
этувчи «иккиёқламали нутқ» асарининг муаллифи 
деб эътироф қилинади. («Касаллик касал учун 
ёмон, шифокор эса яхши»; «ўлим ўлаётган киши 
учун ёмон, бироқ гўрков ва мурдашуй учун яхши») 
инсонни ҳар қандай вазиятда ютуққа эришишга 
чорлайди.
Ҳеч нарса мутлақликка даъвогар бўла олмайди;
Инсон учун бугун нима яхши бўлса, демак у 
ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир;
Агар эртага бугун яхши нарса ёмон бўлса, демак 
у ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир;
бизни ўраб турган барча нарсалар инсоннинг 
ҳиссий идрокига боғлиқ («Соғлом одам учун 
ширин нарса, касал одам учун аччиқдир»);
Ўз даврига нисбатан Пифогорнинг Худоларга 
нисбатан муносабати ҳам инқилобийдир. 
«Худолар ҳақида мен ҳеч нарса билмайман, чунки 
жуда ҳам кўп нарса уларни билишга тўсқинлик 
қилади»,-масала ниҳоятда мураккаб, инсон умри 
эса ниҳоятда қисқа.
Бизни ўраб турган олам нисбий;
Объектив (ҳақиқий) билимга эга бўлиш мумкин 
эмас;

---

*