Қадимги юнон-рим тарихи

XII jadval qonunlari 
Qadimgi Rimda  plebeylarni  patrisiylar bilan kurashi  keskin va qonli bo`lib  uzoq davom etdi.   
Plebeylar  rimdagi jamoa  yerlaridan foydalanish  huquqini olishga harakat qildilar.  Er.avv. V asr   
o`rtalarida plebeylar  tazyiqi  ostida  sud qarorlarini  yozib borish uchun patrisiylar  10 kishi
3
dan 
iborat  komissiya    tuzishga  majbur  bop`ldilar.      Shu  vaqtgacha    Rimda  mansabdor    kishilar  sud 
ishlarini ibtidoiy jamoa  davriga borib taqaladigan eskirib qolgan odatlarga  asoslanar edilar.  Shu 
bilan  birga  magistratparisiylar    hech  qayerda  yozib    qo`yilmaydigan  va    tekshirish  mumkin 
bo`lmagan    odatdagi  huquqga  tayanib  sudlarda    suistemolga    yo`l  qo`yar  edilar.  Desemvirlar 
komissiyasi  yozma    qonunlarni  ishlab    chiqishga  kirishdilar.  Lekin  uning  a`zolari    ish  jarayoni  
o`zlari olgan  cheklanmagan hokimiyatni  suistemol qila boshladilar. Bu plebeylarni  noroziligiga 
olib  keldi  va  ular  yana    Muqaddas  toqqa
4
  chiqib  ketdilar.  Patrisiylkar  yon    berishga  majbur 
bo`ldilar.   Qonun qabul qilinib, o`limga   hukm qilingan har bir  fuqarosi    xalq yig`iniga  himoya 
so`rab  murojaat qilishi mumkin edi.   Bir  vaqtni o`zida  yozma qonunlar  e`lon qilindi.  Ular XII 
mis taxtachalarda  yozilib hamma ko`rishi uchun  Rim forumiga qo`yildi. “XII  Jadval qonunlari”    
rim  jamiyati  va  huquqini    keyingi  taraqqiyotiga    katta    ta`sir  qildi.    Eski,  urug`chilik  urf  – 
odatlariga    asoslangan  sud  bekor  bo`ldi,      xususiy  mulk,      qulchilik  va    tengsizlikni 
mustahkamlaydigan yozma huquq  yuzaga keldi.  Xususiy mulkga  har qanday daxl   qilish qattiq  
jazolandi  va hatto o`limga  hukm  qilindi. 
                                                 
1
 
u Anien orqasida, shahardan 300 qadam uzoqda; Bu rivoyat Aventin tepaligiga ketildi 
degan Pizon ma’lumotidan ko’ra ko’proq tarqalgan.
 
2
 
tribunga  daxl  qilgan  o’zining  barcha  mulki  bilan  yer  osti  podsholigiga  bag’ishlangan 
hisoblanadi;  qonun  homiyligidan  tashqarisida  qolib  u  har  qanday  kishi  tomonidan 
jazosiz o’ldirilishi mumkin edi. 
 
3
 
decem  viri – o`n erkak.
 
4
 
er.avv.  449-yil ikkinchi ketish.
 

---

 
 246 
 
 
 “XII    Jadval  qonunlari”    da  patrisiy  va  plebeylarni    huquqiy  farqlari      belgilab  berildi.  
Plebeylar  uchun    qarz  foizlari  cheklandi.    Patrisiylar  esa  qonunlar    matniga  o`zlariga    foydali 
bo`lgan    bir  necha  qonunlarni    jumladan,  plebeylarni    patrisiylar  bilan    nikohi  taqiqi,  klientlar 
to`g`risidagi qonunlarni kiritdilar. 
I Jadval. Agar (kimdir) sud ajrimiga chaqirilsa, (chaqirilgan) borsin. Agar (u) bormasa  (kim 
chaqirgan  bo`lsa)  (o`z  chaqiruvini)  guvohlar  bilan  tasdiqlasin,  keyin  esa  uni  majburan  olib 
borsinlar. 
2.  Agar  (chaqirilgan)  (bormaslik  uchun)  bahona  qilsa,  yoki  yashirinishga  urinsa  (kim  uni 
chaqirgani bo`lsa) uni joniga qasd qilsin. 
3.  Agar  (sud  ajrimiga  chaqirilgan  uchun)  uni  kasalligi  yoki  keksaligi  to`siq  bo`lsa 
(chaqirgan), unga yuk hayvoni bersin. (jumentum). Agarda aravani istamasa berish shart emas. 
4. O`z xo`jaligi bilan kun kechiradiganga (sud ajrimiga), o`z xo`jaligi bo`lgan kishi kafolatchi 
bo`lsin. O`z xo`jaligiga ega bo`lmagan fuqaroga kim xohlasa o`sha bo`lsin. 
5.  Agarda  (da’volashayotgan  tomonlar)  kelishuvga  kela  olmasalar,  (ular)  kun  yarmigacha 
tortishish  uchun  forumga  yoki  komitsiumga  kelishsin.  Har  ikki  ishtirokchi  tomonlar  navbat  bilan 
(o`z ishlarini) himoya qilsinlar. 
8.  Kun  yarmidan  keyin  (Magistrat),  sud  ajrimiga  ishtirok  etayotgan    tomonning  talabini 
tasdiqlasin. 
9. Agar (sud ajrimida) ikki tomon ishtirok etayotgan bo`lsa, quyosh botishi sud ajrimi uchun  
oxirgi muddat bo`lsin. 
II  jadaval.  I.  Gay.  Institutsiyalar.  IV.  14.  1000  va  undan        ko`p  ass  da’volar  bo`yicha  sud 
garovi
1
 (500 ass miqdorida)  undiriladi, oz summa-50assga da’volar bo`yicha. XII jadval qonunlari 
bo`yicha shunday belgilangan. Agar tortishuv qandaydir odamning ozodligi  to`g`risida borsa  hech 
bo`lmasa  uni bahosi eng oliy bo`lsa, o`sha qonun bilan  belgilangan ediki, ajrim kafolat to`g`risida 
borishi uchun (ozodligi faqatgina 50 assga teng bahslashilgan odam to`g`risida bo`lsa). 
III  jadval.  I.  (Qarzdorga)  (u)  qarzni  tan  olganidan  keyin  yoki  (unga  qarshi)  sud  qaroridan 
keyin 30 imtiyozli kun (qarzdorlarga berilsin). 
2. (Ko`rsatilgan  muddat tugashi bilan) (davogar) (qarzdor) joniga qasd qilsin.  Uni (qarorni