Қадимги юнон-рим тарихи

1
 
exercitus.
 
2
 
exercitum.
 
3
 
“tanlash”.
 
4
 
askarni qo`liga  qizdirilgasn temir bilan tamg`a  bosilgan.
 
5
 
yordamchi  qo`shinlarning    ko`p  qismi  tribun  va  prefektlar  qo`mondonligi  ostidagi 
piyoda kogorta va kavaleriyadan tashkil topgan edi. O`zlarini qurollanishi  o`rgatilishi 
va  intizomi bo`yicha  bu qismlar  legionlardan kam  farq qilar edilar.
 
6
 
antesignallar    so`zma-so`z  “bayroq  oldida    turadiganlar”  -    birinchi  qatorda  jang  
qiladigan tajribali  tanlangan jangchilar.
 

---

 
 318 
 
 
     6. Bilish kerak, bir legionda o`n kogorta bo`lishi lozim. Lekin birinchi kogorta harbiylarni soni 
bilan,  qadr  qimmati  bilan,  boshqalardan  ustun  turadi.  U  o`ziga  kelib  chiqishi  va    ma`lumoti 
bo`yicha    tanlangan    erlarni  kiritadi.  U  burgutni  oladi:  bu  rim  qo`shinini    bosh  bayrog`idir,  bir 
vaqtni  o`zida    butun  legionning  bayrog`i  hisoblanadi.  U  imperatorlarni    tasviriga  e`tiqod  qiladi, 
boshqacha  aytganda  ilohiy  va  haqiqiy  bayroqlar.  Bu  kogorta  sovut  kiygan  1150  piyodalar,  132 
otliqga  ega  bo`lib,  “mingboshilar  kogortasi”  deb  ataladi,  u  legionning  boshi  hisoblanadi,  undan 
qachon jang boshlansa, front qurila boshlanadi. Ikkinchi kogorta 555piyoda, 66 otliqlardan tashkil 
topib,  “besh  yuzlar  kogortasi”  deb  ataladi.  Bu  o`n  kogorta  bilan    shunday  tarzda  6100  piyodalar, 
730  otliqlarga  ega  bo`lgan  butun  legion  yig`iladi.  Shunday  qilib,  bir  legionda    askar  soni  kam 
bo`lishi  mumkin  emas:  Agarda    mingtalik  faqat  bir  kogorta  emas,  qolganlarini  ham  yig`ishga  
buyruq berilsa, ba`zida ko`p sonli ham bo`ladi. 
7. Legionni qadimdan tashkil etilishini  bayon etib, endi men asl  xizmat qaydnomalarini qo`llab 
askar-prinsipillarni,  ularni  haqiqiy  aytilishi  “prinsipiylarni”  unvon  va    martabalarini    ko`rsataman. 
Katta harbiy tribun  muqaddas ko`rsatma  kuchi bilan imperatorni xohishi bilan tayinlanadi. Kichik 
tribun o`z nufuziga ko`p yillik xizmati bilan erishadi
1
. Burgutdorlar deb  burgutni
2
 ko`taradiganlar. 
Apsion adoptare
3
 glagolidan aytilgan, chunki  agar ularni  boshliqlari kasal  bo`lib qolsa,  ular o`g`il 
qilib    olingan  va  o`rinbosarlar  sifatida,  odatda  o`ziga  umumiy    rahbarlikni  qabul  qiladi.  
Bayroqdorlar  deb, bayroqni  olib yuradiganlar aytiladi. Tesserariylar deb askar  chodirlari bo`yicha  
tesserlarni      xabar  qiladiganlar  aytiladi;  tesser  deb  boshliqning  buyruqlari  aytiladi.  Uning  kuchi 
bilan    qo`shin  qandaydir  ishga  yoki    urushga  chiqadi.  Kampegenlar  yoki  antesignallar  deb 
aytilishiga    sabab  ularni    kuchi  va  botirligi    bilan  plas
4
da  harbiy  o`quvi    yaxshilanadi. 
Razmetchiklar
5
  deb  oldinda  borib  lager  uchun  joy  tayyorlaydiganlar  aytilgan.  Benefitsiariylar  deb 
tribunlarni ilarga moyilligi
6
 tufayli yuqori ko`tarilganlari uchun aytiladi. 
Librariylar  kitobga
7
    askarlarga  beriliushi  kerak  bo`lgan  ratsionalni  kitoblarga  (libri) 
kiritadilar. Burg`uchilar, gornchilar  burg`u yoki bukilgan mis  asboblari va shoxlarda ovozlari bilan 
surnay  chaladiganlar,  jang  boshlanganidan    xabar  beradilar.  Qo`shinda  duplyarlar
8
  ikki  payok 
oladiganlar;  simplyarlar-  faqat  bir  payok  oladiganlar.  Mensorlar  –lagerda  futlar
9
  bo`yicha  joy 
o`lchaydigan  yoki  shaharlarda    turish  uchun  kvartira  topadiganlar.  Ikki  zanjir  taquvchilar  bo`lar 
edilar.Qo`yma  oltin  zanjir  jazorat  uchun  mukofot  edi;  kim  unga  erishgan  bo`lsa  barovar  payok, 
seskviplyarlar-bir  yarim  baravar  olar  edilar.  Keyin  nomzod-duplyarlar,  nomzod-simplyarlar;  bular 
hammasi  imtiyozlar  bilan  mukofotlanadilar
10
  prinsipallar.  Qolganlar  xizmatchilar
11
  deb  ataladilar, 
chunki ular (umumiy) xizmat majburiyatlarini bajaradilar. 
                                                 
1
 
Legionda olti tribun  bor edi: bir tribun latiklav, senatorlar toifasiga 
tegishli  bo`lgan va besh tribun – avgustiklav suvoriylar toifasiga mansub 
bo`lgan. Yosh senator uchun tribun –latiklav martabasi, uni mansab 
pog`onasini  boshlanishi edi, tribun angustiklav  martabasini suvoriy 
qoidaga ko`ra  bir necha yil yordamchi qism komandiri sifatidagi 
xizmatidan keyin olar edi.
 
2
 
bayroqni.
 
3
 
“o`g`il qilib olish”.
 
4
 
maydon.
 
5
 
belgilovchilar.
 
6
 
benefislum.
 
7
 
libri.
 
8
 
oddiy askarlarni  ikki oylik  maoshiga teng ish haqi oladigan prinsipallarga  aytiladi.
 
9
 
yuza o`lchovi.
 
10
 odatdagi harbiy naryad va ishlardan ozod qilinganlar. 
11
 munifices. 

---

 
 319 
 
 
8.Qadimgi  odat  belgilangan  edi,  legionning    birinchi  manipuli
1
dan  birinchi  darajadagi 
senturion
2
    oldinga  chiqarilib,  nafaqat  burgut  boshida    turar  edi,  yana  to`rt  senturionga:  birinchi 
qatordagi 400 askarga  qo`mondonlik qilar edi. U butun legion boshlig`i sifatida tegishli  hurmat va 
imtiyoz  olar  edi.  Keyin  gastatlarning  birinchi  (senturionni)  ikkinchi  qatorda  ikki  senturiy:  200 
askarga  qo`mondonlik qilar edi … (prinsiplar) birinchi kogortasi  senturioni bir yarim senturiyga 
yoki 150 askarga  qo`mondonlik qilar edi. Uning ishi legionda  barcha ishlarni  tartibga solish edi. 
Shunga  teng  gastatlarning  ikkinchi  senturioni  bir  yarim  senturiyga  150  odamni  boshqarar  edi. 
Triariylarning  birinchi  senturioni  yuz  askarga    rahbarlik  qilar  edi.    Birinchi  kogortani  o`n 
senturiysiga  5  ordinariylar    rahbarlik  qilar  edi.  Ular  qadimda  katta  imtiyoz  va  katta  hurmat  bilan  
taqdirlanar edilar,    shuning  uchun,  legiondagi  boshqa  jangchilar  ishga  jon-  jahdi  bilan  har  qanday 
mehnat  va  sadoqat  bilan  shunday  mukofotga    erishishga    harakat  qilar  edilar.  Alohida  senturiyga 
ega senturionlar ham bor edi … Har o`n askar  boshiga qo`yilgan  o`nboshilar bor edi. Endi ular  
chodir  bo`yicha    katta  deb  ataladilar.  Ikkinchi  kogorta  5  senturionga    ega  edi;  teng  ravishda  
uchinchi  va  to`rtinchi    toki  o`ninchigacha.  Legionda  hammasi    bo`lib  55  senturion  bor  edi. 
Imperatorlar qo`shinga  konsulyarlardan legatlarni  yuborar edilar,  legionlar va barcha yordamchi 
qismlar tinchlik yoki  urush olib borishda,  ularga bo`ysunar edilar. Lekin aslida   barcha ishlarni hal  
qiluvchi legion  prefekti edi, birinchi martabali  oliy boshliq  mavqeiga  ega bo`lib,  legion va uni 
muovini    yo`q  bo`lganda,    oliy  hokimiyat  unga    tegishli  edi.  Tribunlar,  senturionlar    va  qolgan 
askarlar  uni  buyrug`ini    bajarar  edilar.  Parollar    va  qo`riqchilar    bo`yicha  yoki  yurishga  jo`nash 
bo`yicha  topshiriqlar u tomonidan   berilar edi. Agar askar qandaydir huquq buzarlik qilsa u legion 
prefektining  sankiyasi    bilan  tribun  tomonidan  jazolash  uchun  jo`natilar  edi.  Uni  boshqaruviga  
tegishli edi:  askarlar uchun qurollar,    ularni otlari,           kiyimi,            oziq-ovqati (payogi).    
Uning  ko`rsatmalaridan    qo`shindagi  butun  qattiq  intizom,    hamda  nafaqat    piyodalar,  balki 
legionga    biriktirilgan  otliqlarni    ham  o`rgatish  edi.  Uni  o`zi  adolatli,  harakatchan,  kamsuqum  
bo`lgan holda doimiy mehnatlar bilan unga (ishga) sodiqlik, har qanday qobillikni uqtira borib, qo`l 
ostidagilarni  sharafi  prefektni  shon-  shuhratida  aks  etishini    bilgan  holda  o`ziga  topshirilgan  
legionni  mukammallikga  olib borar edi. 
10.Lagerning prefekti ham bor edi, ammo martabasi past, lekin muhim ishlar bilan mashg`ul 
edi;  lager  joylashgan  joy,  to`siq  va  zovurlarni  hajmini  belgilash  uning  ishiga  kirar  edi.  Askarlarni 
chodirlari  va  chaldevorlari,  bor  lash-lushi  bilan  uning  ruxsati  bilan  joylashtirilar  edi.  Bundan 
tashqari, kasal askarlar, ularni davolaydigan vrachlar,
3
 uning ixtiyorida edi.