|
Tema: A`deplilik qa`diryatlar
(Etika)
Joba:
1.«Etika» pániniń predmeti hám onıń ózine tán ózgeshelikleri.
2.Moral` hám huqıq múnásibetleri. Sociallıq pánler sistemasında
etikanıń tutqan ornı
3.Moral`diń mánis-mazmunı hám strukturalıq dúzilisi
4.Etikanıń tiykarġı kategoriyaları
5.Qádiriyatlar insan ómirinde: anıqlaması, ózgeshelikleri hám olardıń
klassifikaciyası
Etika
<> pániniń predmeti hám onıń ózine tán ózgeshelikleri.
Adam jámiyette jasap turıp, jámiyetten jıraq bola almaydı. Bul jaġday
adamnıń barlıq isine, atap aytqanda, ádebine de tikkeley yamasa qıya
óz tásirin kórsetedi, onıń júris-turısına baylanıslı belgili bir tárbiyalıq-
aġartıwshılıq talaplar qoyadı, qaġıydalar islep shıġadı. Adamlarġa baha
berilgende, onı jasınan, kásibinen, dárejesinen ġárezsiz túrde ádepli
yaki ádepsiz, tárbiyalı yaki tárbiyasız, zıyalı, oqıġan bolsa da uqpaġan
dep baha beriledi.
Bunda biz adamlardıń mánawiy kelbetin minez-qulqın, jaqsı yaki jaman
is-háreketin ańlatqan bolamız.
. Solay eken, hár bir adam bir álem bolsa da, ol
tákirarlanbas siyrek, ózine ġana tán bir sıyqır bolġanda da
bir ózi jasay almaydı, baxıtlı da, baxıtsız da bola almaydı.
Solay eken, adam miyneti, tábiyatı, ruwxıyatı menen
jámiyetke ajıralmas baylanıslı hám óz-ara tásirge iye.
Abdulla Avloniy «Turkiy guliston yoxud axloq» shıġarmasın
bılay dep baslaydı: «Insanlardı jaqsılıqqa shaqırıwshı,
jamanlıqtan qaytarıwshı bir ilim. Jaqsı qulıqlardıń
jaqsılıġın, jaman qulıqlardıń jamanlıgın dálil hám mısallar
arqalı bayan qılatuġın kitap axloq (moral` – M.A.)
delinedi» .
Abdulla Avloniy pikirin dawam ettirip, bul mashqalaġa
tereńirek jantasadı: «Axloq ilimin oqıp, bilip ámel qılġan
adamlar óziniń kim ekenligin, janabı haq ne ushın xalıq
qılġanın, jer júzinde ne is qılmaq ushın júrgenin biler. Bul
kisi ózinen xabardar bolmasa, ilimdi, ulamanı, jaqsı
adamlardı, jaqsı nárselerdi, jaqsı islerdiń qádirin, qımbatın
bilmes. Óz ayıbın bilip, ıqrar bolıp, dúzetiwge is qosqan kis
shın bahadır hám palwan kisi» .
Moral` latınsha «moralis», «mores» sózlerinen alınġan
bolıp, mánisi qulıq, ádet degen. «Axloq» sózi arabsha
bolıp, qulıq sózinin kóplik sanı.
. Moral`di óz aldına filosofiyalıq ilim – «etika» úyrenedi.
Etika, grekshe «ethos» sózinen alınġan bolıp, mánisi
qulıq, ádet degeni. Etika áyyemde fizika hám logika menen
birgelikte filosofiyanın ajıralmas úshinshi bólimi
esaplanatuġın edi. Keyin ala Aristotel` birinshi bolıp,
«Etika» («Nikomax etikası» hám «Siyasat») shıġarmasın,
sabaqlıġın jazġannan keyin, ol óz aldına filosofiyalıq
baġdardaġı ilim statusın aladı. Etikanıń basqa filosofiyalıq
ilimlerden parqı, ózine tánligi sonda, onda teoriya menen
ámeliyattıń, iskerliktiń baylanıslılıġı hám uyġınlıġı, yaġnıy
birin-biri talap etiwi bolıp tabıladı.
Aristotel` etikanıń jámiyet turmısında mańızlı
áhmiyetke iye ekenligin atap kórsetip, bılay dep
jazadı: «Tábiyat insannıń qolına qural – aqılıy hám
morallıq kúsh bergen, biraq ol usı quraldı keri
tárepke qaray da isletiwi múmkin; sol sebepli
morallıq tayanıshları bolmaġan adam eń insapsız
hám jabayı, óziniń jınısıy hám talġam meyillerinde eń
pás janzat bolıp qaladı»
•
insannıń tábiyiy qásiyetlerin ózgertiwshi, jaratıwshı iskerligi
formasında ulıwmainsanıy mádeniyattıń quram bólegi;
•
jámiyette jasawshı hár bir shaxstı hár tárepleme kámel taptırıwshı
mánawiy-sociallıq faktor tiykarlarınan biri;
•
adamlardıń ishki tuyġıların, sezimlerin ósirip, ulıwmainsanıy
materiallıq hám mánawiy qádiriyatlardı ańlap jetiw, olardı asırap hám
kelesi áwladlarġa jetkizip beriw jollarınıń eń abzalı;
•
shańaraq hám kúndelik turmısta orın alġan shańaraqlıq parız, óz-ara
húrmet, sadıqlıq, ar-namıs kibi dástúrlerdi násilden-násilge, áwladtan-
áwladqa ótkiziw tiykarında dawam ettiriw quralı;
•
ádalatlı jámiyet qurıw hám onda bay-badáwlet, tınısh-tatıw, baxıtlı
jasaw ideyası sıpatında turaqlı ráwishte rawajlanıp kelgen hám
rawajlanadı.
Moral`
Huqıq
Normalar jazba xarakterga iye emes, urf-ádet hám dástúrlerda belgilenedi.
Normalar anıq formal xarakterge iye rásmiy hujjatlerde belgileb beriledi.
Normalar ob`ektiv ráwishte kelip shıġadı.
Normalar mámleket tárepinen ornatıladı.
Ámel qılınıwın támiyinlew mexanizmi-amiyetshilik pikiri
Ámel qılınıwın támiyinlew mexanizmi-mámleket organlarınıń sankciyası.
Iqtıyar erkinligi orın alġan
Iqtıyar erkinligi normativ hújjetler menen qatań shegaralanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
