Additiv model Qator darajalari avtokorrelyatsiyasi Trenddan chetlanish usuli

y
^ 2 ^{ b}21 ^y1

 b₂₃ y₃

• 
   b_2n y_n
  

 a₂₁x₁
 a₂₂ x₂

• 
   a_2m x_m
  

  ₂

_.............................................................................................
^_ y_n  b_n1 y₁  b_n2 y₂  .......b_nn1 y_n1  a_n1 x₁  a_n2 x₂  .......  a_nm x_m   _n
Ushbu o’zaro bog’langan tenglamalar tizimi “birgalikdagi, birpaytli tenglamalar” tizimi deb ataladi. Shuni takidlash kerakki tizimda (u) o’zgaruvchi bir paytning o’zida bitta tenglamada bog’liq o’zgaruvchi sifatida va boshqasida bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchi sifatida qatnashadi.
Ekonometrikada bunday tenglamalar tizimi modelning “tuzilmaviy” shakli deb ataladi.
Birgalikdagi, birpaytli tenglamalar tizimining avvalgi tizimdan farqi shundan iboratki bu tizimda har bir tenglamani alohida –alohida mustaqil ravishda qarashning

iloji yo’q va tenglamalarning parametrlarini qiymatlarini aniqlash uchun EKKUni qo’llab bo’lmaydi. Shuning uchun tenglamaning parametrlarini hisoblash uchun maxsus usullardan foydalaniladi.
Birgalikdagi tenglamalar tizimiga quydagi ko’rinishdagi “baho va ish haki dinamikasi” misol bshlishi mumkin:


 ^{y1  b12 y2  a11x1  1}

y
 2 ^{ b}21 ^y1
 a₂₂ x₂

• 
  .a
  

23 ^x3
  ₂

bu erda
y₁ - oylik ish haqining o’zgarish sur’ati;
y₂ - bahoning o’zgarish sur’ati;
x₁ -

ishsizlik darajasi;
x₂ - doimiy kapitalning o’zgarish sur’ati;
x₃ - import

maxsulotlari bahosining o’zgarish sur’ati.

Birgalikdagi, birpaytli tenglamalar tizimi (yoki modellarning tuzilmaviy shakli) odatda endogen va ekzogen o’zgaruvchilarni o’z ichiga oladi.
Enzogen o’zgaruvchilar avval keltirilgan birgalikdagi birpaytli tenglamalarda (u) sifatida belgilangan. Ular tizimdagi tenglamalar soniga teng bo’lgan bog’liq o’zgaruvchilardan iborat.
Ekzogen o’zgaruvchilar odatda (x) sifatida belgilanadi. Ular avvaldan aniqlangan, endogen o’zgaruvchilarga ta’sir etuvchi, lekin ularga bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilardir.
Modelning oddiy tuzilmaviy shakli kuyidagicha ko’rinishga ega:
bu erda: u – endogen o’zgaruvchilar;