Adam Smitning «Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to„g„risida tadqiqot»

Xalqlar boyligi sabablari

Smit millat boyligi ish unumdorligi va unumdor ishlaydigan ishchilar mutanosibligiga bog’liq, deb hisoblagan.

Ish unumdorligi. Ishchi kuchining unumdor mehnati nima bilan belgilanadi? Smit birinchi kitobida ish unumdorligi ish taqsimotiga bog’liq, deb yozadi. Mehnatning ixtisoslashtirilganligi mehnat unumdorligini oshirishning kafolati sifatida qaralgan. Bu ―xalqlar boyligi‖ dan ancha oldin aytib o’tilgan bo’lsada, lekin hech kim Smitdek tushuntirib o’tmagan.
Smit mehnat taqsimotini ko’p misollar bilan, tarixdan o’rganib, zavodda har bir ishchi faoliyatini kuzatib, foydasini o’rganib chiqqan. Agar har bir ishchi donalab mahsulot ishlab chiqarsa, unda ishlab chiqarish jarayoni juda sekin ketadi, agar ishlab shiqarish jarayoni bir qancha operatsiyalarga bo’lib tashlansa, har bir ishchi shu operatsiyalardan biriga ixtisoslashsa, har bir ishga nisbatan mahsulot hajmi katta miqdorda oshadi.
Mehnat taqsimoti va ixtisoslashuvning bir salbiy tomoni shundaki, ishchilar bir xil ishni bajaraverishadi va natijada zerikish paydo bo’ladi. Insoniyat ishlab chiqarish jarayoniga bog’lanib qolib mashinalashib ketadi, qayta-qayta bir xil ishni qilaverib noinsoniylashib ketadi. Lekin Smit inson farovonligi mehnat taqsimotiga bo’gliq ekanligini ta‘kidlab o’tgan.