Adabiyotshunoslik kafedrasi

Qirg‘iz yozma adabiyotining shakllanishi. XIXasro‘rtalaridaQirg‘izistonniRossiyabosibolgach, uningadabiyotidahamayrimo‘zgarishlarbo‘ldi. Arabyozuviniegallaganba’ziqirg‘izoqinlariningyozmashakldagiasarlaripaydobo‘ldi. ShulardanbiriTo‘g‘aloqMo‘ldo (aslinomiBoyimbetAbdurahmonov) xalqertaklarivaqo‘shiqlariniqaytaishlab “Jonbaxti”, “Kemchintoy”, “Eshakvabulbul” singarioriginalxajviydostonlaryozdi.

O‘rtaholdehqonoilasidatug‘ilibvoyagayetganTo‘g‘aloqMo‘lda (BaimbetAbduraxmanov) yoshligidaeskimaktabdao‘qibsavodinichiqardi. Lekinuxalqoqinlaridanko‘po‘rgandi. Qirg‘izxalqiningboyfolklorian’analariruxidatarbiyalandi. AyniqsaMusakadeganoqinyoshshoirgajudako‘pxalqog‘zakiijodidagiqo‘shiqlarnivaqo‘bizchalishnio‘rgatganedi. U «Bo‘zyigit», «QizJibek» «Bayansuluv» singaridostonlarniyodlab, bularniqo‘bizjo‘rligidaxalqo‘rtasidakuylabyuradi. Shuningdek, shoirko‘plabxalqqo‘shiqlarini, termalarinivao‘zito‘qiganshe’rlarnihamkuygasolib, tezoradamashhuroqindarajasigako‘tarildi.

Urustilivaalfavitinimustaqilo‘rganibolib, butildayaratilganasarlarnio‘qiyboshladi. To‘g‘aloqMo‘ldaqirg‘izadabiyotitarixidabirinchibo‘libmasallarijodqilgan. Uning «TurnabilanTulki», «Bo‘rivatulki», «Bedanavatulki» kabimasallarirusyozuvchisiKrilovta’siridayozilib, ularningtarbiyaviytomondanahamiyatibuyukedi.

To‘g‘aloqMo‘ldoningxotin-qizlarozodligimavzusidayozganasarlarihamanchaginadir. Mustabidtuzumdainsonerkining, huquqiningpaymolqilinganishoirning «Sotilganqizarmoni», «Cholgatekkanqizarmoni» kabibirqanchashe’rlaridaafsusvanadomatbilanifodalanadi. Uma’rifatparvarlikhaqidahambirtalayasarlaryaratganijodkordir.

Shoirning «Olatov» nomlidostonidaOna-yurtningtabiatio‘zgachamehrbilankuylanadi. Tiniqsuvlari, qorlicho‘qqilari, yashilvodiylarishoirqalamidayanadaboshqachako‘rkbilanjilvalanadi. Shoirning «Yer va uning bolalari» nomli dostoni ham juda mashhur bo‘lgan. Bu dostonda Yerni butun mavjudotni o‘z bag‘riga oluvchi ona deb ataydi. Shunday ekan Unga xuddi onaga bo‘lgan munosabatda o‘ta mehribonlik bilan yondashmoq lozim deydi. To‘g‘aloq Mo‘ldo «Otgantong va Suyganboy», «Nasixat» kabi poemalarida inson erki, uning ozodligini, hurriyatni ko‘tarib chiqdi. Xotin – qizlarning erkaklar bilan teng huquqligi haqidagi masalani, u qirg‘iz adabiyotida birinchilardan bo‘lib o‘rtaga tashladi. Uning 200 bosma taboqqa yaqin qo‘l yozma asarlari to‘plangan. Bular qirg‘iz adabiyotining yuksalishiga, taraqqiyotiga katta hissa bo‘lib qo‘shilmoqda.

Xalq baxshilaridan biri To‘xtagul Sotilg‘anov xam qirg‘iz yozma adabiyotining shakllanishiga katta hissa qo‘shdi. U yoshligini qattiq qiyinchiliklarda o‘tkazdi. Andijonda Dukchi eshon boshchiligida ko‘tarilgan xalq qo‘zg‘olonida ishtirok etgani uchun sakkiz yil Sibirda surgunda bo‘ldi. T.Sotilg‘onov ana shu og‘ir xayotiga asosiy sababchilar rus imperiyasi va mahalliy amaldorlar deb bildi. U “Eshon xalfa”, “Besh qobon” singari she’rlarida mahalliy amaldorlarning, nafsi o‘pqon ruxoniylarning yaramas kirdikorlarini fosh qildi.

Yetim-yesir xolsizni

Savalading, besh to‘ng‘iz

Odam o‘rnida yo‘qsilni

Sanamading, besh to‘ng‘iz

Yeb-ichishdan boshqani

Tan olmading, besh to‘ng‘iz

Shoirningsurgundavaundankeyingidavrlardayozgan “Alvido, xalqim”, “Surgunda”, “Tog‘ burguti”, “Sog‘inish”, “Uchxo‘ja” singarishe’rlarihamkattag‘oyaviybadiiyqimmatgaega.