Adabiyotshunoslik asoslar

 

SHu jihatidan konflikt quyidagicha 3 xil bo`ladi: 

- qarama-qarshi kuchlar yoki tendentsiyalar kurashi tarzidagi   konflikt; 

- qarama-qarshi xarakterlar kurashi tarzidagi konflikt; 

- qarama-qarshi tuyg`ular kurashi tarzidagi konflikt yoki kolliziya  

  konflikt; 

 

Bularning  birinchisi  eng  qadimgi  asarlar  uchun  xos  bo`lib,  unga  Xomerning 

«Iliada»,  Navoiyning  «Farhod  va  SHirin»  asarlari  misol  bo`ladi.  Bunday  konflikt 

hozirgi adabiyotda ham bor. Masalan, Oybek-ning «Qutlug` qon», romanidagi boylar 

va  kambag`allar  kurashi  tasviri,  O.YOqubovning  «Ko`hna  dunyo»  romanidagi 

Mahmud  G`aznaviy  boshchiligi-dagi  saltanat  va  ularning  muxoliflari  -  xurufiylar 

o`rtasidagi kurash tasviri.  

 

Konfliktning ikkinchi turi Shaxsning jamoadan ajrab chiqishi natijasida paydo 

bo`lgan  bo`lib,  oldingi  adabiyotda  uning  ayrim  un-surlari  mavjud  edi.  CHunki 

Navoiy  asarlarida  ham  xarakterning  o`zi  yo`q.  A.Qahhorning  «Sinchalak»  qissasida 

Saida  va  Qalandarov,  O.YOqu-bovning  «Ko`hna  dunyo»  romanidagi  haqiqiy  Ibn 

Sino va soxta Ibn Sino, ya’ni Ibn Shaxvoniy o`rtasida, Tohir Malikning «Shaytanat» 

qissasida Asadbek va Hosilboyvachcha o`rtasidagi kurash xarakterlar kurashiga misol 

bo`ladi.  

 

Kolliziya  konflikt  inson ichki  dunyosidagi  qarama-qarshi kurashdan  iboratdir. 

Bunday  konflikt  qadimdan  lirikaga  xos  bo`lib,  hozirda  yirik  asarlar  uchun  ham 

xarakterlidir. 

M.Mansurovning 

«Mangu 

jang» 

romanida 

Burxon 

To`kis, 

O.YOqubovning  «Ko`hna  dunyo»  romanida  Mahmud  G`aznaviy  ongidagi  tuyg`ular 

kurashi konfliktning ushbu turiga namuna bo`ladi. 

 

Ayniqsa  hozirgi  adabiyotda  konfliktning  bu  uch  turini  alohida  asarlardan  sof 

holda  qidirish  samarasizdir.  Hozirgi  adabiyotda  konfliktning  bu  uch  turi  murrakab 

sintezlangan  holda  aralash  keladi.  O.YOqubovning  «Ko`hna  dunyo»  romanida 

qarama-qarshi kuchlar kurashi ham (Mahmud G`aznaviy saltanati bilan Imom Ismoil 

boshliq  xalq  qa-soskorlari),  xarakterlar  kurashi  xam  (Ibn  Sino  bilan  Ibn  Shahvoniy) 

---

qarama-qarshi tuyg`ular kurashi ham (Mahmud G`aznaviydagi ichki ruhiy kolliziya) 

baravar berilgan. 

 

Ayniqsa,  dramatik  asarlar  juda  kuchli  konflikt  asosiga  quri-ladi.  SHuning 

uchun  ham  dramatik  asarlarda  kurash  juda  keskin  bo`ladi,  voqealar  shiddatli 

rivojlanadi. 

 

Demak,  konfliktning  qaysi  turidan  foydalanish  san’atkor  uchun  texnologik 

masala bo`lmasdan, borliqqa munosabat, voqealarning tarixiy  tendentsiyasi, ijtimoiy 

ziddiyatlarning  rivojlanishi  mantiqi,  insonning  murakkab  ruhiy  olamini  anglash 

masalasidir.