Adabiyoti universiteti

 

 

---

49 

 

2.3. “Boburnoma” asarini boshqa asarlar bilan qiyosiy o„rganish. 

   Boburdan qolgan ijodiy merosining eng muhim va eng yirigi O‗rta Osiyo, 

Afg‗oniston, Hindiston va Eron xalqlari tarixi geografiyasi, etnografiyasiga oid 

nodir va qimmatli ma‘lumotlarni o‗z ichiga olgan va o‗sha davr o‗zbek klassik 

adabiyotida va adabiy tilining yorqin namunasi bo‗lgan ― Boburnoma ― asaridir. 

«Boburnoma» — jahon adabiyoti va manbashunosligidagi muhim va noyob 

yodgorlik; o‗zbek adabiyotida dastlabki nasriy memuar va tarixiy-ilmiy asar. Bu 

asar mazmunining rang-barangligi, bir jahon materialni o‗z ichiga olganligi, til va 

uslubining go‗zalligi bilan XVIII, ayniqsa XIX asr sharqshunos olimlarning 

diqqatini o‗ziga tortgan.  

   Badiiy  adabiyotda  badiiy  asarlarni  o‗rganishda  asarlarni  qiyosiy  tahlil  qilib 

o‗rganish  eng  samarali  usullardan  biri  hisoblanadi.  Biz  ham  bitiruv  malakaviy 

ishimizning  aynan  shu  qismida  ―Boburnoma‖  asarini  qiyosiy  o‗rganishni  yoritib 

berishga  harakat  qilamiz.  Biz  ―Boburnoma‖  asarini  Abulg‗oziy  Bahodirxonning 

―Shajarayi  turk‖  asari  bilan  qiyosan  o‗rganishni  tavsiya  etmoqchimiz.  Dastlab 

―Shajarai  turk‖,  asari  haqida  qisqacha  ma‘lumot  berib  o‗tishni  joiz  deb  topdik.     

―Shajarayi turk va moʻgʻul‖ (―Turkiy xalklar va moʻgʻullar shajarasi‖) — tarixiy 

asar, muallifi Abulgʻoziy Bahodirxon. Eski oʻzbek tilida yozilgan. ―Shajarai turk‖ 

XIII—  XVII  asrlardagi  moʻgʻul  va  turk  hukmdorlari  haqidagi  maʼlumotlarni, 

xususan, Markaziy Osiyo xonliklari, jumladan, Xiva xonligining muallif yashagan 

davrgacha  boʻlgan  tarixini  oʻz  ichiga  olgan.  ―Shajarayi  turk‖  Abulgʻoziy 

Bahordirxonning  oʻlimi  tufayli  nihoyasiga  yetkazilmay  qolgan  boʻlsada,  uning 

oʻgʻli  Anusha  Muhammadxon  (1663—87)  topshirigʻiga  muvofiq,  urganchlik 

tarixchi  Maxmud  ibn  Mulla  Muhammad  Zamon  Urganjiy  tomonidan  baʼzi 

maʼlumotlar  bilan  toʻldirilgan.  ―Shajarayi  turk‖ning  yozilish  sababi  muallif 

tomonidan  quyidagicha  izohlangan:  ―Ammo  bizning  ota  aqalarimizning 

beparvoliqi  va  Xorazm  xalqining  bevuqufliqi,  bu  ikki  sababdin,  bizning 

jamoatimizning  Abdullaxonning  (Abdullaxon  II)  otalari  birlan  bizning 

otalarimizning  ayrilgan  yeridin  to  bizga  kelguncha  tarixlarini  bitmay  erdilar.  Bu 

---

50 

 

tarixni bir kishiga taklif qilali teb fikr qilduk, hech munosib kishi topmaduk, zarur 

boʻldi  (va)  ul  sababdin  oʻzimiz  aytduk‖.  Asar  moʻʼjaz  muqaddima  va  9  bobdan 

tashkil topgan.  

     Aynan  bu  ikki  asar  yaratilish  jihatidan,  keltirilgan  ma‘lumotlaridan  bir-biriga 

mutanosib hisoblanadi. Biz bu ikki memuar asarni quyidagi metod orqali qiyoslab 

o‗rganmoqchimiz.