Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

Xudo hofi z
–
bu yerda 
“
xayr
”
ma
’
nosida
mirasad 
– 
yuzboshiga 
yaqin lavozim

---

132
A b d u m o‘ m i n x o n (ikki qo‘li bilan ko‘kragini tutub, buruladir). 
Voy yondim. (Yalinar.) Bek bobojon, bu nima edi? Yondim.
R a h i m b i y. Jim turingiz, hech narsa qilmaydir.
A b d u m o‘ m i n x o n (chiday olmay). Voy yondim... biroz suv be-
ringiz! (Abdumo‘minxonning ko‘zlari olayib, yuzi buzila boshlar.) Yondim. 
Biroz suv beringiz! (Qusmoq istaganda, taxtdan yumalanib, tubanga 
tushar. Rahimbiyning singirlari buzular, kuchli bir vijdon azobiga uchra-
gan kabi, devorg‘a tayanib, ko‘zlarini Abdumo‘ming‘a tikib, qotib qolar. 
Qusib, tolpinib, qiylanib yotg‘on Abdumo‘minxon birdan boshini ko‘ta-
rar.) Jallod! (Rahimbiy seskanar.) Meni ham o‘ldurdingmi?! (Yana yiqilib, 
tolpina-tolpina jon berar.)
Ko‘k gumburlar, qattiq bir yel esib, shamlarni o‘churar. Shu tobda 
taxtning bir chetindan, yigirma yashar eronli aft bir Xayol chiqar. Sochi 
orqaga qaytarilib, bo‘yni to‘g‘risindan kesilgan, boshi yalang, egnida ka-
fan, og‘ir yurub, Rahimbiyning qarshusig‘a borib turar. Rahimbiy juda 
qo‘rqub, qattiq titrar.
R a h i m b i y (bo‘g‘uq). Bu kim!... Kim bu!...
Xayol qo‘li bilan imlagach, parda ochilib, o‘luklar turg‘an boyagi zin-
don ko‘rinur.
X a yo l (og‘ir tovush bilan shul forscha nazmni o‘qur). 
Surati adli Xisravon in ast,
(zindonni ko‘rsatur)
Zulm dar olami g‘araz din ast.
Ojizonro dihan g‘utta ba xun,
(o‘luklarni ko‘rsatur)
To shavad xilvati havas gulgun.
Adl in rang tuxmi ra’fat kosht,
V-ey agar zulm teg‘ mebardosht.
R a h i m b i y. Bu kim?...
X a y o l (taxtga qarab). Ey qora kuch, qurub ketgur taxt! Hech 
gunohi bo‘lmag‘an bolalardan, tog‘ kabi yigitlardan millionchalari sen 
uchun qurbon bo‘lub ketarlar. Insonlar tomonidan yaratilg‘an ming-
larcha tangrining eng buzuqboshi, eng shumi, eng qop-qora saodat 
sensan. Ostingda qolg‘anlarni ezguchi bir falokat yuki bo‘lg‘aning 
kabi, ustingga chiqqanlarning borliqlarini yondirg‘uchi bir olov 
tepasidirsan!
R a h i m b i y. Kim bu? (Qo‘rqa-qo‘rqa ikki odim ilgari bosib, bir 
narsa so‘ramoqchi bo‘lur. Xayol so‘ylag‘ach, yana qo‘rqub keyinga 
qaytar.)
singir 
– 
pay, tomir
Xisravlar (shohlar) adolatining 
surati shundaydir,
G‘araz olamida zulm dindir.
Ojizlarni qonga sho‘ng‘itishadi,
Toki havas kiyimi rang-barang 
bo‘lsin deb.
Zulm tig‘ ko‘taradigan bo‘lsa,
Adolat shu taxlit yuksaklik urug‘ini 
ekardi. 
(Forschadan tarjima)

---

133
X a y o l. Sen fazilatliq bilimlarning qo‘l, qanotlarini uzub tashla ding. 
Inju tizg‘uchi adiblarning qalamlarini o‘choq supurgusiga aylanturding. 
Ota pichog‘i bilan bolalarini bo‘g‘izlading. Bola xanjari bilan otalarni 
yiqitding. Do‘stlarni bo‘g‘ushturding, o‘rtoqlarni urushturding. Dalaning 
erkini, shaharning tinchini, erlarning g‘ayratini, xotunlarning ismatini ta-
latding. Otamdan qochib, o‘ziga sig‘inganim holda uyolmayin, boshimni 
kesdirgan Afrosiyobingdan mana shu kimsasiz bolani og‘ulab yiqitqon 
Rahimxoningg‘acha minglarcha yirtqich xoinlarni sen yaratding, sen 
yashatding. Ey, insonning dushman tangrisi, qachongacha bu ongsizlar 
to‘dasini o‘zingga ham topindirub, ham qurbon qilarsan?! Ey, boyqush-
lar qafasi, bunday dev ishtiholiq hayvonlarning qo‘li bilan qachongacha 
dunyolarni bir-biriga urub turasan?! Tinchliq saqlamoq bahonasi bilan 
millionlarcha inson ko‘masini chuqurdan chuqurg‘a yumalatmog‘ingning 
zamoni hanuzgacha bitmadimi?!
R a h i m b i y (o‘ylar). Afrosiyob, deydir. Otamdan qochdim, deydir. 
(Bir-ikki odim ilgari bosib, qo‘rqa-qo‘rqa.) Sen kimsan?!
X a y o l. Men... Sening kabi bir zolim qo‘linda mana shuning kabi 
(Abdumo‘minning o‘lugini ko‘rsatur) hech bir narsani bilmayin, ongla-
mayin, bo‘g‘izlangan bir mazlum, – Siyovush!.. Ey, qora yurakli boyqush, 
bundan senga qolg‘an vayronani qutlamoq uchun keldim. Insonliq dun-
yosi, esini bir joyga to‘plab, o‘z ishiga o‘zi ega bo‘lg‘ancha, sen ham, se-
ning kabilarning ham ixtiyoringizdadir. Istaganingizcha hukm sura olar-
siz. (Sekin-sekin uzoqlanib, yo‘qolar.)
R a h i m b i y. Siyovush... Siyovush. (Xayol tomonindan tortilg‘an 
kabi, uning ketidan yurub, sahnadan chiqar).
Parda tushar.
“Shohnoma”ga ko‘ra, Eron sho-
hi Kaykovusning o‘g‘li Sivoyush 
o‘gay onasining nayranglaridan 
qochib Turonga keladi. Turon 
shohi Afrosiyob uni yaxshi kutib 
oladi, o‘ziga kuyov qiladi. Keyin-