|
g‘ulom
– qul
uqbo
– oxirat
Izohlar:
Shariat, tariqat, haqiqat
– Haqqa erishish bosqichlari.
Xalil
– Ibrohim alayhissalom.
Otashi Namrud
– shoh Namrud Ibrohim alayhissalomni kuydirish
uchun yoqqan olov. Namrud olovi Allohning marhamati bilan Ibrohim
alayhissalomga ziyon keltirmagan.
Me’roj
– Muhammadning (s.a.v) Quddusdagi Aqso masjididan Alloh
huzuriga osmonga koʻtarilishi.
Rizo
– tariqatning so‘nggi maqomi, o‘z qismatida nima bo‘lsa,
ham masini Allohdan bilib, e’tiroz bildirmaslik.
Akbar
(buyuk) – Allohning sifatlaridan biri.
Zabehullo
– Alloh uchun qurbonlikka atalgan (Ismoil alayhissalom
nazarda tutilmoqda).
Baytullo
– Ka’ba.
Mahshargoh
– dunyo tugagach,
hamma insonlar tirilib, toʻplanadigan va
bu dunyoda qilgan ishlari uchun soʻroq
qilinadigan joy.
Hayrat
– tasavvuf maqomlaridan biri
bo‘lib, har bir narsadan, borliqdan hayrat-
ga tushish holati.
Istig
‘
no
– tasavvuf ta’limotida Haqqa
erishish yo‘lidagi vodiylardan biri.
“Mashrab – so‘fi y shoir”.
Shavkat Muzaffar
ishlagan surat
1
1
10
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
0
0
0
10
0
10
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
0
0
0
10
10
10
10
10
0
10
0
0
0
0
0
0
0
1
10
1
1
10
1
1
1
1
10
10
1
10
10
10
1
1
0
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
10
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
10
1
10
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
10
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
10
10
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
0
0
10
10
0
0
1
1
10
10
1
1
1
1
1
1
1
1
10
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
1
1
0
0
0
0
10
1
10
10
1
10
10
10
1
10
1
1
1
0
0
10
0
10
0
0
1
1
1
10
1
10
1
10
1
10
1
10
10
0
0
0
0
0
10
0
1
1
10
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
10
1
1
1
1
1
10
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
10
10
0
0
1
10
10
1
1
1
1
1
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
10
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
10
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
11
* * *
Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?!
Bo‘lmasa qoshimda jonona, bu jonni na qilay?!
Yorsiz ham bodasiz Makkaga bormoq ne kerak?!
Ibrohimdin qolg‘on ul eski do‘konni na qilay?!
Urayinmu boshima sakkiz behisht-u do‘zaxin,
Bo‘lmasa vasli menga, ikki jahonni na qilay?!
Arshning kungurasin ustiga qo‘ydum oyog‘im,
Lomakondin joy olibman, bu makonni na qilay?!
Zarraye nuri quyoshdek bu jahon ichra tamom
Oshkoro bo‘lmasa, sirri nihonni na qilay?!
Bir Xudodin o‘zgasi barcha g‘alatdur, Mashrabo,
Gul agar bo‘lsa qo‘lumda, ul tikonni na qilay?!
xok
– tuproq
ruhi ravon
–
inson ruhi
boda
– may
behisht
– jannat
zarraye
–
bir zarra
nihon
– yashirin
* Ibrohimdan qolg‘on ul eski do‘kon –
Ka’ba nazarda tutilmoqda.
Ibrohim alayhissalom Makkaga oʻz oʻgʻli Ismoilni olib kelganda Alloh
unga Kaʼba poydevorini tiklashni buyurgan. Ibrohim alayhissalom bu
amrni bajargan va Baytulloh musulmonlar uchun ziyorati ibodat hisob-
lanadigan muqaddas joyga aylangan.
* Lomakon –
makonsizlik. Alloh makondan tashqarida, U yaratgan
barcha mavjudotlar esa makonda mavjuddir.
1. G‘azalning asosiy g‘oyasi nimadan iborat?
2. Har bir misra oxiridagi ritorik savol qanday vazifa bajarmoqda?
3. G‘azalda qaysi she’riy san’atlar qo‘llangan?
Quyidagi g‘azallarni mustaqil tahlil qiling. Tahlil jarayonida lug‘at-
lar, ensiklopediyalar va boshqa kerakli manbalarga murojaat qiling.
* * *
Namangondin ketar bo‘lsam, meni yo‘qlar kishim bormu?
G‘ariblik shahrida o‘lsam, meni yo‘qlar kishim bormu?
Qani qavm-u qarindoshim, bu yo‘lda bo‘lsa yo‘ldoshim,
Ko‘zumdin oqizib yoshim, meni yo‘qlar kishim bormu?
?
12
Muhabbat sharbatin ichtim, qazondek qaynabon toshtim,
Bu foniy dunyodin kechtim, meni yo‘qlar kishim bormu?
Tushubdur boshima savdo, ramuzi ishqdin g‘avg‘o,
O‘ziga ayladi shaydo, meni yo‘qlar kishim bormu?
Turarga toqatim yo‘qtur, yurarga holatim yo‘qtur,
Yurakda ishq o‘ti cho‘qdur, meni yo‘qlar kishim bormu?
Qarorim yo‘q turay desam, Namangonda yuray desam,
Jahonni sayr etib kezsam, meni yo‘qlar kishim bormu?
Bu miskin zor Mashrabni kishi holini bilmaydur,
Bu yerdin bosh olib ketsam, meni yo‘qlar kishim bormu?
* * *
Jamoling ko‘rgali keldim, ayo ey mehribon onam,
Mening uchun ado bo‘lg‘an yurag-u bag‘ri qon onam.
Xo‘tan dashtiga tushtum bul falakning gardishi birlan,
Eshitkil arzi holimni, men aytay senga, jon onam.
Ajoyib mehribonimsan, meni oromi jonimsan,
Murodi du jahonimsan, bihishti jovidon onam.
Meni bir jodu ko‘zluk bul jahon ichra xarob etti,
Qadi sarv-u sanavbar, qoshlari misli kamon, onam.
Boshimga tushti bul savdo, bo‘lubman bulbuli shaydo,
Shabistoni jahonda qumridek shakkarfi shon onam.
Bu ishq o‘ti xarob etti, yurak-bag‘rim kabob etti,
Meni xoki turob etti yuzi mohi tobon onam.
Seni ko‘p intizor ettim fi roq o‘tig‘a, ey Ka’bam,
Tavofi Ka’bayi maqsuda keldim, dilkashon onam.
Iloho, avf qilg‘aysan bu Mashrabning gunohini,
Tufayli onayi zorim, g‘arib-u notavon onam.
ramuz
– sir-asror
Xo‘tan
– Sharqiy
Turkiston
(Qashqar) dagi
shahar
du
– ikki
bihisht
– jannat
shabiston
–
kechasi,
qorong‘ilik
shakkarfi shon
–
shakar sochuvchi
xoki turob
–
qabr tuprog‘i
mohi tobon
–
jilvalanuvchi oy
13
GURUHLARDA ISHLAYMIZ
Mashrab g‘azallarida ko‘tarilgan asosiy g‘oyalarni, bu
g‘oyalarni ochib berishga xizmat qiladigan kalit so‘zlar,
lingvistik va badiiy vositalarni solishtirib, quyidagi jadval-
ni dafta
ringizda to‘ldiring. To‘ldirgan jadvalingiz asosida
Mash rab lirikasiga xos umumiy xususiyatlarni aniqlashga
harakat qiling.
Asosiy
g‘oyasi
G‘oyani ochib
berishga xizmat
qiladigan
kalit so‘zlar
G‘azalda
qo‘llangan til
vositalari va
she’riy san’atlar
“O‘rtar”
“Sig‘mamdur”
“Na qilay?”
“Bormu?”
“Onam”
Mashrab g‘azallari asosida yaratilgan qo‘shiqlar ko‘p-
lab xonandalar tomonidan ijro etilgan. “O‘rtar”, “Men
nola qilay...”, “Ko‘rsat jamoling mastonalarga”, “Hech
kima ma’lum emas” kabi qo‘shiqlar shular jumlasidandir.
Mash rab g‘azallari asosidagi qo‘shiqlarni topib tinglang.
Tinglash asnosida qanday hislarni tuydingiz? Mashrab
g‘azallari asosida yaratilgan qo‘shiqlarning o‘ziga xosligi
nimada deb o‘ylaysiz?
14
MUHAMMAD RIZO
OGAHIY (1809–1874). LIRIKA
Mavzuni oʻrganish jarayonida:
– Ogahiy lirikasiga xos xususiyatlarni tahlil qilamiz.
Eslang:
XIX asr O‘rta Osiyo mintaqasidagi xonliklar taqdiri va o‘lkadagi
madaniy-ma’rifi y hayot haqida nimalarni bilasiz? Bu davrdagi tarixiy-
ijtimoiy vaziyatning keskin o‘zgarishi sabablarini qanday izohlaysiz?
Tarixiy davr
XIX asr boshlarida Xiva xonligi taxtiga o‘tirgan
Muhammad Rahimxon I davrida bir qan cha islo-
hotlar o‘tkazildi, bunyodkorlik ishlari olib borilib,
soliqlar tartibga solindi. Xonning ilm-fan va san’at
ahlini qo‘llab-quvvatlashi natijasida bu davrda
xattotlik san’atining o‘ziga xos maktabi shakllan-
di, bir qator badiiy va tarixiy asarlar yaratildi, ja-
hon adabiyotining ayrim namunalari tarjima qilin-
di. Muhammad Rahimxon I ning o‘g‘li Olloqulixon
davrida ham bunyodkorlik ishlari davom ettirildi.
Muallif haqida
Xorazm adabiy muhitining yirik siymola-
ridan biri, shoir, tarjimon va tarixchi olim
Muhammad Rizo (taxallusi – Ogahiy) Xiva
yaqinida tug‘ilgan. Muhammad Rizo dastlab
maktabda, keyinchalik madrasada tahsil olib,
arab va fors tillarini, tarix ilmini puxta o‘rgan-
di. 1829-yilda Olloqulixon tomonidan mirob
(suv ishlari boshqaruvchisi) etib tayinlangan
Ogahiy davlat ishlari bilan birga ijodiy va il-
miy faoliyatini ham olib bordi. Tarixchi sifati-
da amakisi, shoir va tarixchi Munis Xorazmiy
boshlagan “Firdavs ul-iqbol” (“Iqbol bog‘i”) asarini yozib tugatdi va Xorazm-
da yashagan xalqlar tarixi, madaniy va ijtimoiy hayoti aks etgan tarixiy asar-
lar yozdi. Kaykovus, Sa’diy Sheroziy, Abdurahmon Jomiy va qator Sharq
mumtoz adabiyoti vakillari asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qildi. Uning lirikasi
o‘zbek adabiyoti taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etdi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
