Адабиётлар

Кўрсаткичли тур. 
Pointer тури маълумотларни кўрсаткичлари ѐки манзиллари (адрес) 
тўпламини намоѐн қилади, яъни кўрсаткичлар маълумотларни эмас балки бу 
маълумотлар жойлашган хотирадаги манзилни ўз ичига олади. Кўрсаткичлар 
хотирада бори йўғи 4 байт жойни эгаллаб, у кўрсатаѐтган маълумотлар анча 
катта жойни эгаллаган бўлиши мумкин. Pointer тури маълумоти ихтиѐрий 
бошқа бирор маълумот ѐки маълумотлар гуруҳига йўналтирилган бўлади. 
Кўрсаткичга мумкин бўлган у ѐки бу қийматни ўзлаштириб, ушбу кўрсаткич 
орқали керакли маълумотга мурожатни амалга ошириш мумкин. Pointer 
туридаги маълумотларни қийматлар тўпламида битта махсус қиймат бўлиб, 
уни ўзлаштириш ҳеч қаерга йўналтирилмаганлигини кўрсатади, яъни нол ѐки 
бўш кўрсаткич хисобланади. Масалан, Паскаль тилида бундай қиймат 
сифатида nil символи фойдаланилади. Кўрсаткичлар устида амаллар
қуйидагича бўлиши мумкин: бирор бир кўрсаткичга бошқа кўрсаткич 
қийматини ўзлаштириш мумкин ѐки бошқа маълумот эгаллаб турган хотира 
соҳаси адресини ўзлаштириш мумкин. Кўрсаткичлар ўзаро боғланган 
маълумотлар тузилмасини яратишда ва қайта ишлашда катта аҳамиятга эга.
Хотирада кўрсаткичларни ифодалаш учун учун асосан дастурлаш тизимига 
мос равишда манзилни максимал узунлигича жой ажратилади. 
Кўрсаткичларни қиймати номанфий бутун сонлар сифатида соҳада битларни 
кетма-кетлиги кўринишида сақланади. 
 
Фойдаланувчи томонидан аниқланадиган турлар 
 
Саналадиган 
Қийматларнинг ўзгарувчан турлари стандартлардан фарқлирок янги 
турларни яратишга имкон беради. Бу гуруҳга саналадиган ва чегараланган 
турлар киради. 
Қийматларнинг саналадиган турининг бундай аталишига сабаб, улар 
қатъий аниқланган тартибда саналадиган кўринишда берилади ва хамма 
қийматларнинг сони қатъий чегараланган хамда кўрилаѐтган турдаги 
қийматларни қабул қилиши мумкин. Саналадиган тур ечилаѐтган масалага 
қараб фойдаланувчи томонидан берилиши мумкин. 
Саналадиган тур константалар рўйхатидан ташкил топади. Бу турдаги 
ўзгарувчилар рўйхатидаги ихтиѐрий қийматни қабул қилиши мумкин. 
Саналадиган турнинг умумий ѐзилиш шакли қуйидагича: 
TYPE_ турнинг номи = (константалар рўйхати); 
VAR_ ўзгарувчи номи: турнинг номи; 

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
Бу ерда константа тушунчаси фойдаланувчи томонидан берилаган 
махсус константа кўриниши тушунилади. Константалар рўйхати бир- 
биридан вергул билан ажратилади ва улар оддий қавслар ичига олинади. 
Масалан: 
TYPE ЙИЛ =( қиш, баҳор, ѐз, куз); 
VAR A: ЙИЛ; 
бу ерда ЙИЛ -саналадиган турнинг номи; қиш, ѐз, куз-константалар. 
А - ўзгарувчи номи бўлиб у юқоридаги константалардан ихтиѐрийсини 
қабул қилиши мумкин.
Паскал тилида саналадиган турнинг константалари тўғридан-тўғри 
ўзгарувчилар бўлимида ТУРЕ бўлимисиз хам берилиши мумкин, яъни VAR
A: (киш, бахор, ѐз, куз) ; 
Ҳар бир константа тартиб рақамига эга бўлиб, хисоб 0 дан бошланади, 
яъни қиш-0, баҳор-1, ѐз-2, куз-3 рақамларига эга. Константалар 
тартиблангани учун уларга солиштириш амаллари <, <=, =,<>, >=, > ва ORD, 
PRED, SUCC шунингдек стандарт функцияларни қўллаш мумкин. 
Мисол. 
Бизга хайвонларнинг номи берилган. Бу рўйхатдаги йўлбарснинг тартиб 
номери ва тулкидан кейин турган хайвоннинг тартиб номери аниклансин. 
PROGRAM_АНИКЛАШ (INPUT, OUT); 
TYPE_хайвон=(тулки, бўри, қуѐн, зебра, йўлбарс, арслон, айиқ, 
бегемот, бургут, барс)
VAR P1, P2 : хайвон 
N1, N2 : INTEGER;
BEGIN 
P1: = йўлбарс ; 
P2: = SUCC (тулки) ; 
N1: = ORD (P1) +1 ; 
N2: = ORD (P2) +1; 
WRITELN (`TAPTИБ номери йулбарс =` , N1: 2) ; 
WRITELN (` тулкидан кейин турган хайвоннинг тартиб номери = ` , 
N2:2) 
END. 
Ҳайвонларнинг тартибланиш рақами нолдан бошлангани сабабли, 
уларнинг ҳақиқий тартиб рақамини аниқлаш учун N1 ва N2 га 1 қўшиш керак
бўлади.