“Academic Excellence on Science and Research”
Special Issue | 2022
Journal of Advanced Research and Stability
ISSN: 2181-2608
www. sciencebox.uz/
132
sistemasiga to„g„ri keladi. Eng yirik rudali konlar Qurama metallogenik zonasidadir. Olmaliq
rudali rayonida misning sanoat ahamiyatidagi yirik zaxirasi topilgan. [3]
O`zbekiston Respublikasidagi Qalmoqqir, Sariq –Cho„qqi, Dalniy, Qizota konlari razvedka
qilingan. Qo„shbuloq oltin koni, Qo„ytosh volfram koni, Xondiza qo„rg„oshin-rux konida
misning uncha katta bo„lmagan zaxiralari mavjud. Olmaliq mis-porfir rudalarida, shuningdek,
oltin, kumush, oltingugurt, tellur, selen va reniyning katta zaxiralari to„plangan.
Uran zaxirasi bo„yicha O„zbekiston jahonda 7-8-o„rinlarni egallaydi. Uranning razvedka qilingan
zaxiralari slaneslar, vulkanogen jinslarda topilgan bo„lib, mezozoyning qumtoshli tipiga mansub.
Uran bilan birga reniy, skandiy, selen, nodir yer elementlari ham olinadi. [5]
Mamlakat hududida 100 dan ortiq qo„rg„oshin va rux koni mavjud bo„lib, ular asosan, Chotqol-
Qurama regioni va Janubiy O„zbekistonda to„plangan. Uchquloch, Xondiza, Qo„rg„oshinkon,
Kumushkon va Lashkarak polimetall konlarida zaxiralarni hisoblab, geologik razvedka ishlari
olib borilgan.
Respublikada volframning 7 koni va 200 dan ziyod ruda belgilari mavjud yerlari aniqlangan.
Volfram obyektlari Toshkent oldi, Samarqand va Qizilqum regionlarida to„plangan.[6]
Molibden Qalmoqqir, Sariq cho„qqi va boshqa yirik miss-poofir konlarida olinadigan foydali
qazilmalar ichidagi qimmatbaho yo„ldosh komponent hisoblanadi. Bu konlardan olinadigan ruda
tarkibida volfram bilan birga molibden, oltin, mis, vismut uchraydi.
O„zbekiston nodir metallar (reniy, kadmiy, selen, tellur, indiy va boshqalar) zaxirasi bo„yicha
jahonda yetakchi mamlakatlar qatoridan joy olgan. Reniyning eng ko„p zaxirasi Qalmoqqir
rudalarida (58,8%) to„plangan, Dalniyda undan 2 barobar kam (35,6%). Osmiy ham reniy bilan
birgalikda uchraydi. Selen mamlakat g„arbidagi oltin-kumush konlarida topilgan. Tellur zaxirasi
O„zbekiston yer osti boyliklarida katta ulushni tashkil etadi. Qo„shbuloq konidagi ruda tarkibida
tellur miqdori 128,8 g/t ga teng. Indiy, asosan, Xondiza kolchedan-polimetall (43,4%) va
Qulcho„loqota qo„rg„oshin-rux-kolchedan konlarida (49,7%) oz miqdorda topilgan. Xondiza
kolchedan- polimetall konidan olinadigan kadmiy respublika umumiy zaxirasining 39,1% ini
tashkil etadi.[7]
Mis rudalari mineral va kimyoviy tarkibiga hamda sulfidlar, oksidlar, karbonatlar, sulfatlarni
miqdoriga qarab sulfidli rudalarga (sulfidli minerallar 75%dan kam bo„lmasligi kerak), oksidli
rudalarga (sulfidli minerallar 25%dan oshmasligi kerak) va aralash rudalarga (sulfidli minerallar
25-75% atrofida bo„lishi kerak) bo„linadi. Qayta ishlanayotgan rudalardagi misni miqdoriga
qarab, rudalar boy tarkibli (misni miqdori 2%dan yuqori), o„rtacha tarkibli (0,8-2%gacha), kam
tarkibli (0,5-0,8%) va balansdan tashqari (0,3 %dan kam) rudalarga bo„linadi.
Misning sulfidli minerallari sulfgidril yig„uvchi reagentlar bilan yaxshi flotatsiyalanadi.
Ksantogenatlar bilan birinchi o„rinda xalkopirit, keyingi o„rinda bornit, kovellin va xalkozin
yaxshi flotatsiyalanadi. Xalkopirit butil ksantogenati bilan pH=6-11 bo„lganda, xalkozin pH=1-
13da yaxshi flotatsiyalanadi. Misning hamma sulfidli minerallari ksantogenatlar bilan bir qatorda
ditiofosfatlar, ditiokarbonat va merkaptanlar bilan ham yaxshi flotatsiyalanadi. Xalkopirit mis-
qo„rg„oshin va mis-molibden rudalarini boyitishda sianid tuzlari bilan tazyiqlanadi. Sianidlarni
miqdori yig„uvchi reagentga va pHga bog„liq, masalan, agar etil ksantogenati ishlatilsa va pH-
7,5ga teng bo„lsa, sianid tuzi sarfi kamroq bo„ladi va agar yig„uvchi reagent sifatida butil
ksantogenati ishlatilsa depressor sarfi ko„payadi. Misni ikkilamchi sulfidli minerallariga mis-
qo„rg„oshin rudalarini ajratishda tazyiqlovchi reagent sifatida ko„proq kaliy ferritsianid va kaliy
ferrotsianid kompleks tuzlari ishlatiladi. Natriy sulfid tuzi misni hamma sulfidli minerallari
uchun yaxshi tazyiqlovchi reagent hisoblanadi. Masalan, xalkopirit pH-5,5dan yuqori bo„lganda,
Do'stlaringiz bilan baham: |