Abuzalova M

akkumulyativ 
(latincha “to„plash”demakdir) 
vazifasi
dir. Tilga xos 
bo„lgan akkumulyativ vazifa ba‟zi lingvistik adabiyotlarda tilning 
gnoseologik funksiyasi deb ham yuritiladi. 
Til – serqirra hodisa. Shunga ko„ra, til tilshunoslik bilan birga qator 
ijtimoiy fanlar tomonidan ham o„rganilishini yuqorida ta‟kidlab o„tgan 
edik. Tilni o„rganishda ishtirok etadigan har bir fanning tilga nisbatan 
o„z munosabati bor. Bu munosabat har bir ijtimoiy fanning tilning qaysi 
aspektini o„rganishi bilan xarakterlanadi. Tilshunoslik falsafa bilan 
chambarchas bog„liq. Falsafa tilshunoslikning metodologiyasini belgilab 
beradi. Ushbu qo„llanmada tilning nazariy-falsafiy masalalari quyidagi 
besh yo„nalish asosida talqin etiladi: 
1.
Tilning kelib chiqishi va rivojlanishi; til va nutq falsafiy masala 
sifatida. 
2.
Til va tafakkur, mantiq va tilshunoslik munosabatlari. 

---

22 
3.
Til - ramziy tizim sifatida. 
4.
Tillarning rivojlanishi va o„zaro ta‟siri masalalari. 
5.
Grammatik talqinlarning falsafiy masalalari. 
Hozirgi zamon tilshunosligi til (lison) mohiyatini ochishda 
dialektik falsafa, lisoniy birliklar haqida ilmiy-nazariy hukm chiqarish 
jarayoni 
dialektik 
gnoseologiya, 
jumladan, 
dialektik-logik 
kategoriyalardan onglilik va izchillik bilan foydalanishni taqozo etadi. 
Tilga falsafiy 
yondoshish 
deganda 
dealektikaning 
umumiylik~xususiylik,
mohiyat~hodisa, 
imkoniyat~voqelik, 
sabab~oqibat kategoriyalarining til tizimi birliklariga bevosita amaliy 
tatbiqini tushunish zarur. 
Dialektika nima? 
Dialektika 
–yunoncha dialektike (techne) so„zidan 
olingan bo„lib, “suhbat olib borish”, “bahslashish san‟ati” degan 
ma‟nolarni anglatadi. Dialektika borliqning vujudga kelishi, uning 
taraqqiyoti haqidagi falsafiy ta‟limot, fan hamda voqelikni bilish va unga 
asoslangan tafakkur uslubi hamdir.
Kategoriya nima? 
Kategoriya 
so„zi qadimgi yunon tilidan olingan 
bo„lib, «izohlash», «tushuntirish», «ko„rsatish», degan ma‟nolarni 
anglatadi. Falsafa tarixida mazkur tushunchani Arastu “Kategoriyalar” 
kitobida ilk marta obyektiv voqelikning umumlashgan in‟kosi sifatida 
talqin etgan. 
Dialektikada xususiylik umumiylikning, voqelik imkoniyatning, 
hodisa mohiyatning, oqibat sababning, tasodifiylik zaruratning yuzaga 
chiqish, 
voqelanish 
shakli 
ekanligi 
sizga 
o„rta maktabning 
“Jamiyatshunoslik” fanidan yaxshi tanish. 
Quyida dealektik kategoriyalar xususida bir oz to„xtalib o„tamiz: