Hukumat
subsidiyalaridan
foydalanish
Ko‘pincha katta
hajmda
Mavjud emas
Bozor yo‘nalishi
Ko‘pincha
eksportga
yo‘naltirilgan
Kam hollarda
eksportga
yo‘naltirilgan
“Uchinchi dunyo” muammolari bo‘yicha ingliz mutaxassisi Rey
Bromler Norasmiy sektor konsepsiyasini
jadallik bilan keng
tarqalishini tushuntirayotib K.Xart tomonidan taklif etilgan
“terminologiya va u bilan bog‘lik konsepsiya kerakli joyda va kerakli
vaqtda paydo bo‘lgan”
111
ini qayd etgan edi. Uning fikricha, Norasmiy
sektor konsepsiyasining qisqa muddatda xalqaro miqyosda tanilishiga
sabab, u tomondan taqdim etilayotgan tavsiyalar 1970-yillarda
xalqaro tashkilotlar va jadal islohotlar tarafdori bo‘lmagan
hukumatlar uchun juda qulay va mos edi.
Norasmiy sektorni qo‘llab-quvvatlash “boylar uchun xavf
tug‘dirmay kambag‘allarga yordam berish” imkonini beradi, ya’ni,
bir
tomondan, daromadlarni qayta taqsimlash talablari va boylik
o‘rtasida murosani topish, ikkinchi tomondan, elita (oqsuyaklar)ni
barqarorlik muhitida yashash hoxishi. “XMT
tomonidan norasmiy
sektor konsepsiyasini shoshilinch qabul qilinishi, hamda (ushbu
konsepsiya asosida) ko‘pchilik xalqaro hisobotlarni tayyorlash tezligi
ushbu konsepsiya nega avvaliga ko‘pgina kelishmovchiliklar va
anomaliyalarga ega bo‘lganligini, shunday ekan,
shahar norasmiy
sektori to‘g‘risida turli-tuman va qarama-qarshi adabiyotlar paydo
bo‘lishini tushuntirishga yordam beradi”
112
.
Undan tashqari kam rivojlanganlik iqtisodiy konsepsiyalarining
umumiy evolyutsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa omillar ham ta’sir
ko‘rsatgan. Norasmiy sektor to‘g‘risidagi munozara va bahslarni
1970-yillarda iqtisodchilar o‘rtasida bo‘lgan “uchinchi dunyo”ning
boshqa muammolari (“o‘sish uchun qayta taqsimlash”, “yangi
xalqaro tartib” to‘g‘risida, “asosiy ehtiyojlarni qondirish” to‘g‘risida)
111
Bromley R.
The Urban Informal Sector: Why is it Worth Discussing? // World
Development. 1978. Vol. 6. No. 9/10. P. 1035-1936.
112
Bromley R.
Op. cit. P. 1036-1037.
gi bahslar bilan uzviy bog‘liqlikda ko‘rib chiqish kerak.
R.Bromleyning fikricha, bu bahslarning barchasi liberal, neoklassik
yondashuv
tarafdorlariga qulay kelib, ularning ta’kidlashlaricha
islohotlar siyosati kambag‘allar uchun, hamda radikal, neomarksistik
qarashlar namoyondalari uchun “rivojlanishdan manfaat” keltiradi.
Norasmiy sektor borasidagi munozaralar “uchinchi dunyo”ni
iqtisodiy
taraqqiyotining
dolzarb
muammolarini
ideologik
stereotiplarga chalg‘imasdan hal etish imkonini berdi.
Tadqiqotchilar safini kengayishi tadqiqot ob’ektini tushunib
yetishda bir qancha qiyinchiliklarni tug‘dirdi. Agar afrikashunoslar
norasmiy iqtisodiyotni ta’riflashda uning kichik miqyosdaligi va
korxonalarni texnik jihozlanishini yetarli
emasligi kabi jihatlaridan
kelib chiqishsa, lotin amerika mamlakatlari bo‘yicha tadqiqotchilari
uning nolegalligiga alohida e’tibor qaratganlar. Ushbu ikki
yondashuv bir-biriga yaqin bo‘lib, norasmiy iqtisodiyotga
umumlashgan ta’rifni shakllantirish imkonini beradi: norasmiy
iqtisodiyot – bu asosan kichik va mayda
tadbirkorlik birliklari
tomonidan taqdim etiladigan oddiy tovar va xizmatlar ishlab chiqarish
bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazilmaydigan iqtisodiy faoliyatdir. Shunday
bo‘lsa ham, “norasmiylik”ning asosiy mezonlarini aniqlash bo‘yicha
bahslar hanuzgacha davom etmoqda. Norasmiy sektorni muhim
jihatlarini belgilashda paydo bo‘ladigan qiyinchiliklarni amerika
iqtisodchisi Donald Mid va fransuz iqtisodchisi Kristian
Morrissonlarning
113
1990 yilda “uchinchi dunyo”
mamlakatlarida
kichik biznesni o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlari (tadqiqot davomida
yetti mamlakatdan 2200ta korxona o‘rganildi) to‘liqroq aks etadi.
Ushbu olimlarning tadqiqotlarini ko‘rsatishicha “norasmiy sektor”
tushunchasini aniqlashda uch mezondan kelib chiqiladi – qonuniylik
(korxonalarni ro‘yxatdan o‘tkazish, soliqlarni to‘lash, mehnat
qonunchiligiga rioya qilish va boshq.); korxonaning hajmi (ko‘pincha
5-10 kishi band bo‘lgan korxonalarni norasmiy sektorga taaluqli deb
hisoblashadi) va ishlab chiqarishning kapital sig‘imkorligining
darajasi. Ushbu xarakterli belgilar bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir, shu
sababdan ularning qaysi biri katta ahamiyatga egaligi muhim emasdir.
113
Qarang:
Do'stlaringiz bilan baham: 
