Abulqosimov h. P., Muminov n. G

To‘rtinchidan, 
xufyona iqtisodiyot milliy daromad iste’mol 
qilinishiga, foyda qayta taqsimlanishiga olib keladi. Yashirin 
daromadlarning ortib borishi esa yashirish ishbilarmonlarga xizmat 
ko‘rsatuvchi noishlab chiqarish tuzilmalarining yuzaga kelishiga 
sabab bo‘ladi. Xalq xo‘jaligining aksariyat aholining turmush 
farovonligini ta’minlovchi tarmoqlari (xalq iste’mol buyumlarini 
ishlab chiqarish, sog‘liqni saqlash, ta’lim va shu kabilar) inqirozga 
yuz tutadi. 
Beshinchidan, 
xufyona iqtisodiyot vakillari o‘z kapitalining 
asosiy qismini xorijga olib chiqib joylashtiradilar. Ekspertlarning 
fikricha, o‘tgan asrning 90-yillarining birinchi yarmida Rossiyadan 
olib chiqib ketilgan kapital 150-300 mlrd. AQSh dollarini tashkil 
qiladi. Bu tizim barqaror ravishda takror ishlab chiqiladi va bu takror 
ishlab chiqarishning bosh mexanizmi, shakllangan jinoiy moliyaviy 
kapital umumdavlat miqyosida iqtisodiy-siyosiy qarorlar qabul 
qilishda amalda dominant roliga ega bo‘lib, boshqa barcha xo‘jalik 
sub’ektlari ichida yuqori raqobatdosh bo‘ladi.
Xufyona iqtisodiy munosabatlarning jamiyatning iqtisodiy 
hayotidagi o‘rni haqida gapirganda, zararli organizm sifatida xufyona 
iqtisodiyoti tushunchasi uning ko‘plab turlari, ayniqsa, “Qora” 
iqtisodiyot, kelajakda rasmiy iqtisodiyotning rivojlanishiga to‘sqinlik 
qilishdan ko‘ra ko‘proq yordam beradi. 
Darhaqiqat, hisoblangan ko‘rsatkichlar dinamikasiga rioya 
qilsak, so‘nggi o‘n yilliklarda deyarli barcha guruhlar mamlakatlari 
iqtisodiyotida xufyonali iqtisodiyotning nisbatan o‘sishi barqaror 
tendensiyasi kuzatildi. Bundan tashqari, xufyona faolligining ta’siriga 
bog‘liqlikning sezilarli darajada oshishi iqtisodiyotining muhim 
rivojlanish yo‘nalishlaridan biridir. 
Xufyona iqtisodiyotining sobiq SSSR hududida o‘zgarishi uning 
ko‘p funksionalligi va xilma-xilligi bilan bog‘liq, chunki u keng 
qamrovli ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarga ta’sir qiladi va bu ta’sir ijobiy 

---

ham, salbiy hamdir. Shu bilan birga, xufyonali iqtisodiyotning ijobiy 
va salbiy ta’sirlarining nisbati, u qaysi iqtisodiyotda va qaysi iqtisodiy 
tizim doirasida rivojlanayotganiga bog‘liq ravishda katta farq qiladi. 
So‘nggi paytlarda bu mamlakatlarda iqtisodiy jarayonlar 
xufyonali iqtisodiyot tuzilmalari kengayishining o‘ta noqulay 
oqibatlari bilan ajralib turadi. Demokratlashtirish va iqtisodiy 
faoliyatning bozor asoslarining kengayishi natijasida federal va 
mintaqaviy darajada iqtisodiy rivojlanish ustidan nazoratni sezilarli 
darajada murakkablashtirishi xufyona sohasi ko‘lamining iloji 
boricha ko‘payishiga olib keladi. 
Yaqin kelajakda xufyona tovarlari va xizmatlariga talabni 
kamaytiradigan omillar juda ko‘rinmas, ammo qora xufyona 
iqtisodiyotining cheksiz o‘sishi uchun jiddiy sabablar yo‘q. Shunday 
qilib, munozaralar, ehtimol, xufyonali iqtisodiyotni yo‘q qilish haqida 
emas, balki qonuniy iqtisodiyot va noqonuniy iqtisodiyot o‘rtasidagi 
dinamik muvozanatni saqlash, uni rivojlangan mamlakatlarda maqbul 
darajaga yetkazish haqida bo‘lmasligi kerak. Bu xufyona 
iqtisodiyotiga maqsadli qarshi kurash usullari va mexanizmlarini 
yanada izlash va takomillashtirishni talab qiladi.