Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti payvand konstruksiyalarini

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Toshkent davlat texnika universiteti, 2014 
 
 

---

3
KIRISH 
 
Payvand konstruksiyalarni yaratish haqidagi fan mashinalar, 
apparatlar, qurilish konstruksiyalari bosh sistemalari va tuzilishining 
to‘g‘ri loyihalanishini o‘z ichiga oladi, loyihalash esa o‘z navbatida 
mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. Payvand konstruksiyalarni 
loyihalashda progressiv texnikani ta’minlovchi tajribadan foydalanish, 
tipik konstruksiyalarni qo‘llash katta ahamiyatga ega. Payvand konst-
ruksiyalarni yaratish birinchi o‘rinda metalni to‘g‘ri tanlanishini talab 
etadi, bu esa payvandlash jarayonlarini texnologiyaga mosligini va 
loyihalanayotgan konstruksiyaning metall sig‘imini ta’minlaydi. Bunday 
talablar har xil xossalarga ega materiallar: po‘lat, rangli metall, qotish-
ma, keramika, polimer materiallardan foydalanishni taqozo etadi. 
Payvand birikmalarni loyihalashda payvandlanuvchi materiallarni 
texnologik mustahkamligini hisobga olish zarur: bular qatoriga payvand-
lashda darzlarga qarshilik, eksplutatsion mustahkamlik, o‘zgaruvchan 
yuklanishlarda kuchlanishlar to‘planishiga sezgirlik, qovushqoqlik, zarb-
ga qarshilik kabi xossalar kiradi. Payvand konstruksiyalarni loyihalashda 
payvandlash texnologik jarayonlarini to‘g‘ri tayinlash, yoyli va kontaktli 
payvandlash bilan birga elektron nur, lazer, diffuziya, ultratovush 
yordamida payvandlash usullaridan keng foydalanish, loyihalanayotgan 
konstruksiyani sinash va nazorat qilishning golografik usullarini qo‘llash 
zarur hisoblanadi. Payvandlashning eng sodda usullari qadim zamonlar-
dan ishlab chiqarishda qo‘llanilib kelingan. Metallarni biriktirish bronza 
asrida vujudga kelgan. Payvandlash usullari bu vaqt davomida juda 
sekin rivojlangan, shuning uchun payvandlash usullari va qo‘llaniladi-
gan jihozlarning o‘zgarishini ko‘rish qiyin. 
1802-yilda rus olimi akademik V.V. Petrov elektr yoyini ixtiro 
qiladi va yoy yordamida metallarni qizdirish va suyuqlantirish mumkin-
ligini isbotlaydi. 1882-yilda rus muhandisi N.N. Benardos erimaydigan 
ko‘mir elektrodi bilan elektr yoyli payvandlash usulini ixtiro qildi. 1888-
1890 yillarda rus muhandisi N.G. Slavyanov esa eriydigan metall 
elektrod yordamida payvandlash usulini taklif qildi. Bu usullar hozirgi 
zamonda metallarni payvandlashda asos bo‘lib xizmat qilmoqda.