Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

 

---

46 
Neogen davri 
Neogen davrida Rus platformasi fundamenti koʻtariladi, dengiz 
havzasi tetis basseyni bilan har doimiy bogʻlangan holda Qora dengiz 
gʻarbiy va Kaspiyoldi botigʻi bilan yagona Ponta Kaspiy suv havzasini 
hosil qiladi. 
Pliosenda Ponto-Kaspiy suv havzasi ikkita mustaqil havzaga - 
gʻarbda Qora dengiz havzasi, sharqda Kaspiy dengiziga boʻlinadi. Ponto-
Kaspiyning gʻarb qismidagi havzani Karpat oldidan Yevropa Janubiga 
Qora dengiz yoni botigʻi bilan bogʻlangan holda ajraladi.
Sarmat qavatida oolit, chuchuklashtirilgan suv havzasining 
qatlamidan iborat boʻlgan chigʻanoqli ohaktosh ustuni turadi. Sarmat 
qatlami Qoradengiz oldi va Qora dengiz havzalarini vaqtinchalik 
bogʻlanishida Salo-Manich orqali Kopetdag, Ustyurtgacha tarqalgan. 
Sarmat 
oxirida 
dengiz 
havzalarini 
sayozlanishi 
qumli 
tuproq 
choʻkindilarini toʻplanishiga olib keladi, qalinligi 450 - 500 metrgacha 
yyetadi. 
Miosen qatlamlari yangi dengiz transgressiyasi bilan bogʻliq boʻlgan 
ohaktosh, qumli ohaktosh, qumli-loyli choʻkindilarda koʻrsatilgan. 
Pontik davrda transgressiya maydonlari kengaygan. 
Kimmeridj davrida suv havzalari yana qaytadi. Qora dengiz suv 
havzasi kimmerdj asrida uncha katta boʻlmagan maydonni egallaydi, 
maydon qoʻngʻir temir rudali qum choʻkindilari boʻlgan (Kergin, Azov 
dengizining gʻarbiy qismi, dukkakli turdagi temir rudaga boy maydon). 
Oʻpirilish izlari boʻlgan akchagel qavatining qatlamlari sarmatda Kaspiy 
oldi botiqlarida joylashgan. Yangi transgressiya natijasida Akchagil 
choʻkindilari Kama, Beloya, Ufaning oʻrta oqimlarigacha tarqalgan, ular 
tuproq, baʻzida shagʻal koʻrishishida boʻlgan. 
Neogen kesimi (kon) qora tuproq va Apsheron qavatining qumi bilan 
tugagan (100-200m.). 
Rus platformasi janubiy koʻtarilgan qismlarida neogen dengiz 
vodiysida rivojlangan kontinental, kamquvvat loylar, qumlar (20-30m.). 
Rus platformasida koʻpgina foydali qazilmalar koni bor, ular 
maydonlarning geologik rivojlanish tarixi bilan bogʻliq Masalan: 

---

47 
aniqlangan million tonna temir rudasining zaxirasi K.M.A., Kola yarim 
oroli, katta miqdordagi qoʻngʻir koʻmir, temir rudasi koni, marganes koni 
(Nikopolskdagi), boksit koni (Tixvin), juda katta koʻmir koni 
(Podmoskove), tuzli tosh va kaliy tuzi, yuqori sifatli koʻmir toshlari 
(Donbass), simob koni (Nikitinsk), noyob tarqalgan elementlar (Xibin), 
olmos (shimoliy-sharqiy Ryazan), pegmatitlar, radioktiv elementlar va 
boshqalar. 
(Ukraina 
kristall 
mavzesi) 
Titan 
ruda 
choʻkindisi 
(Dnepropetrovsk tumani) titan-neobiy (Azov mavzesi) va boshqalar. Juda
katta miqdordagi neft - gaz zaxirasi ikkinchi Baku (devonda, toshkoʻmir 
davrida, Permda) Kaspiy oldi sineklizasida neft.