Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

10.2.4. Suyuqlik olishning sur’ati 
 
Olinadigan  mahsulotni  suv  bosishi  sharoitida  etarli  darajada 
neft olishga erishish uchun suyuqlik miqdorini oshirish taqozo etiladi. 
 
Z
suyuq
 = (
Q
SUYUQ
/
Q
O
.
M
.
N
.
)
 
- 100 %,  
 
bu erda:  Z
suyuq
-suyuqlikni olish sur’ati; 
           Q
suyuq
-suyuqlikning yillik olinishi;  
           Q
o.m.n.
-olinishi mumkin bg’lgan neft zahiralari. 
 Qatlamdagi  suyuqlik  olishning  oqilona  g’zgaruvchanligi 
undan olinuvchi neft miqdoriga va suv bosuvchanlikka bog’liq bg’lib, 
bularning  hammasi  qatlamning  geologik  sharoitlariga  va
 
ulardagi 
suyuqliklar xossalariga bog’liqdir. 
Kam  qovushqoqlikka  ega  neft  konlarini  qazib  chiqarish 
jarayonida  suyuklik  olishning  g’zgarishi  ayniqsa  uchinchi  bosqichda 
ajralib turadi. 
Ko’p  yillik  tajribalarni  umumiylashtirish  natijasi  shuni 
kg’rsatadiki,  uchinchi  bosqichdagi  yillik  suyuqlik  olish  darajasi  va 
uning  g’zgarishi  uch  xil  yg’nalishda  namoyon  bg’lishi  mumkin:  1) 
suyuqlik  olishning  kamayishi;  2)  ikkinchi  bosqichda  suyuqlik  olinish 
darajasining  saqlanishi;  3)  suyuqlik  olinishning  doimiy  g’sishi, 
natijada ikkinchi bosqichdagi darajadan 1,5-2,5 marta ortishi mumkin. 
Uchinchi  bosqichda  suyuqlik  olishning  kamayishi  katta 
bg’lmagan yuqori maxsuldorlik xususiyatiga ega konlarga xos bg’lib, 
ikkinchi  bosqichda  yuqori  sur’at  bilan  mahsulot  olingan  va  unda 
mahsulotning suv miqdori kam bg’lganligi e’tiborga loyiqdir. 

---

 
176 
Uchinchi  bosqichda  ikkinchi  bosqichda  olingan  suyuqlik-ning 
barqarorligini  saqlash  yuqori  mahsuldorlik  xususiyatla-riga  ega  katta 
konlarga  mansub  xususiyatdir.  Bularda  uchinchi  bosqichning  oxiriga 
borib  mahsulotning  suv  miqdori  50-70%  ni  tashkil  etadi  va  ikkinchi 
bosqichda neft olish sur’ati olinishi mumkin bg’lgan neft zahirasining 
6-7% ga etadi. 
Uchinchi  bosqichda  suyuqlik  olishning  doimiy  g’sishi 
g’zgaruvchan  fizik  xossalarga  ega  bg’lgan  kollektorli  va  ancha  katta 
suv-neft 
zonasiga 
ega 
bg’lgan  konlarga  xosdir.  Bularda 
g’tkazuvchanlik  past,  natijada  ikkinchi  bosqichda  mahsulot  olishda 
yuqori  kg’rsatkichlarga  -  erishilmagan,  mahsulotning  suv  bosganligi 
70-85%  ga  etgan.  SHuning  uchun  ham  bularda  suyuqlik  olishni 
oshirib, shu bilan birga kg’pgina neft ham chiqariladi. 
Qatlamda  yuqori  kg’rsatkichli  qovushqoqlikka  ega    bg’lgan 
konlarni  qazib  chiqarish  jarayonida,  ikkinchi  bosqichda  suvning 
miqdori  40-50%  ga  etgan  bg’lib  uchinchi  bosqichning  oxirida  esa  bu 
kg’rsatkich  90-95%  ga
 
etadi.  SHu  sababdan  bunday  konlarni  qazib 
chiqarish  jarayonida  birinchi  bosqichning  oxiridan  boshlab  suyuqlik 
olishni  jadallashtiriladi  va  nkkinchi  bosqichda  suyuqlik  olish  neftga 
nisbatan 4-6 baravar ortiq bg’lishi mumkin. 
Tg’rtinchi  bosqichda  ob’ektlardan  suyuqlik  olishning  sur’ati 
uchinchi bosqich oxiridagi darajada davom ettiriladi. 
Kon  bg’yicha  oqib  o’tadigan  suv  miqdori  va  pirovard  neft 
beruvchanlik ma’lumki, neft qatlamdagi g’ovaklarga tarqalgan bg’lib, 
ularni  suv  bilan  haydab  chiqarish  qatlamning  geologik-fizik 
xossalariga  hamda  suyukliklar  (neft  va  suvning)  xossalariga 
chambarchas  bog’liqdir.  Ishlatiluvchi  ob’ektning  tuzilishidagi  xilma-
xillik ham bu narsaga katta ta’sir qiladi va xilma-xillik ortgan sari neft 
haydab chiqarish murakkablashadi va og’irlashadi. 
Qatlamdagi  neftning  olinish  koeffitsienti  bilan  olib  g’tgan 
suvning miqdori orasidagi tahlil qilish maqsadida yuqorida keltirilgan  
tg’rt xil sharoitdagi va ularning qazib chiqarish sharoitlarini bir-biriga 
solishtirilib  chizma  chizil-sa  egri  chiziqlarning  boshlanishi  tg’g’ri 
chiziqdan  iborat  bg’lib,  suvsiz  ishlash  davrini  bildiradi.  Mahsulot 
tarkibida  suv  paydo  bg’lishi  bilan  tg’g’ri  chiziqdar  egri  chiziqlarga 
aylanadi.  Qatlamning  geologik-fizik  xossalari  yomonlashuvi  bilan 
undan  g’tadigan  suvning  hajmi  1,5-2  dan  6-7  gacha  o’sadi.  YUqori 

---

 
177 
mahsuldor  qatlamdan  bir
 
hajm  suv  o’tgan  holatda  zahiraning  asosiy 
qismi olib bg’linadi, ikkinchi hajm qatlamdan g’ta boshlagan sharoitda 
olingan  neftning  miqdori  ozgina.  Uyumlarning  xususiyatlari 
yomonlashgan  sari  undan  g’tgan  hajm  suvning  samaradorligi  ortib 
boraveradi  va  miqdori  ham  ortadi.  Lekin  suv  bilan  har  qancha  kg’p 
yuvilishiga  qaramay  bunday  kon  olingan  neftning  umumiy  miqdori 
past  kg’rsatkichga  ega  bg’ladi.  CHunonchi,  yuqori  fizik-geologik 
kg’rsatkichlarga,  demak,  yuqori  mahsuldorlikka  ega  bg’lgan 
konlardagi  neft  beruvchanlik  koeffitsienti  0,6-0,7  ni  tashkil  qilgan 
bg’lsa,  notekis  xususiyatli  kollektorlardagi  kam  qovushqoqli  neftlar 
uyumlarining 
neftberuvchanlgi 
0,5-0,55 
ga 
tengdir. 
YUqori 
qovushqoqli  neftga  ega  bg’lgan  konga  7-8  hajm  suv  kirishi  0,4-0,45 
kg’rsatkichli neft beruvchanlikni ta’minlaydi xolos. 
Keltirilgan  ma’lumotlardan  shunday  xulosa  chiqadiki,  neft 
konlarini  qazib  chiqarish  jarayonida  ularning  xususiyat-lari  va 
sharoitlariga  qarab  yuqoridagi  boy  tajribaga  amal  qilish  maqsadga 
muvofiqdir.