Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
10.2.5. Gaz chiqarish 
 
Gaz  konlarini  qazib  chiqarishni  ba’zi  mutaxassislar  uch 
davrga,  ba’zilari  esa  tg’rt  davrga  bg’ladilar.  Birinchi  holatda  oxirgi 
uchinchi  va  tg’rtinchi  bosqichlar  qg’shib  yuboriladi.  Fikrimizcha 
bunda  ham  neft  konlarida  qilingandek  tg’rt  bosqichga  bg’lish 
maqsadga muvofiqdir. 
Birinchi  bosqich  -  birinchi  galdagi  quduqlarni  qazish  va  gaz 
olishni oshirish zarur. 
Ikkinchi bosqich - anchagina barqaror gaz olishni zarur bg’lib, 
bunday holatga ba’zan qg’shimcha quduqlar qazish evaziga erishiladi, 
Bu  davrning  uchinchi  davr  bilan  chegarasini  aniqlash  mushkul, 
shuning uchun gaz olish 10% kamaygan vaqtni uchinchi davrga g’tish 
vaqti deb qabul qilishadi. 
Uchinchi  bosqich  -  bu  vaqtda  gaz  olishninig  jadal  kamayishi 
kuzatiladi. 
Tg’rtinchi  bosqich  -  juda  kam  miqdorda  gaz  olinadi  va  uni 
qazib  chiqarish  tg’xtatiladi.  Gaz  konlarini  qazib  chiqarish  tajribasini 

---

 
178 
umumlashtirgan  A.L.Kozlov,  P.G.SHmыglya  va  boshqa  kg’plab 
tadqiqotchilarning  ma’lumotlariga  qaraganda  zahira  3  mlrd.m
3 
gacha 
bg’lgan konlarni qazib chiqarishni va ularning bosqichlarini belgilash 
juda  katta  g’zgaruvchanlikka  ega  ekan,      Konlarning  kattaligi  ortishi 
bilan  bu  g’zgaruvchanlikning  chegarasi  kamayadi.  Bunga  sabab 
asosan katta konlar mahsulotini ishlatish uni
 
uzoq masofalarga uzatish 
va  katta  ob’ektlarni  ta’minlash  bilan  bog’langanlikdir.  Gaz  bilan 
ta’minlashning  asosiy  vazifasi  ikkinchi  bosqichning  muddatini 
uzaytirishga  qaratilgan  bg’lishi  kerak.  3  mlrd.m
3
  gacha  zahiraga  ega 
bg’lgan  konlarda  birinchi  bosqichning  davomiyligi  ba’zan  bir  yilga 
ham etmaydi, ba’zan esa u 10 yildan ham ortib ketadi. 20-50 mlrd.m
3
 
zahiraga  ega  bg’lgan  ob’ektlarda  uning  uzunligi  2-10  yilni  tashkil 
etadi, undan kattaroq konlarda esa muddat 4-8 yilni tashkil etadi. 
Ikkinchi  bosqichning  muddati  50  mlrd.m
5
  gacha  bg’lgan 
konlarda  10  yilgacha,  undan  kattaroq  konlarda  esa 4-10  yilni  tashakil 
etadi.  3  mlrd.m
3
  zahiraga  ega  bg’lgan  konlardagi  yillik  gaz  olish 
zahiraning 5-40% ni tashkil etsa, 3-50 mlrd.m
3
 zahiraga ega
 
konlarda 
5-13%  ni,  undan  kattalarida  esa  5-8%  ni  tashkil  etadi.  Ikkinchi 
bosqichning  oxirida,  ya’ni  gaz  olish  keskin  pasayishi  davriga  kelib 
qatlamdagi  gazning  40-70%  miqdori  olingan  bg’ladi.  Barcha  yirik 
konlarni qazib chiqarishning asosiy muddati davrida balans zahira, 60-
70%  miqdori  olib  bg’linadi,  bu  hol  neft  konlarini  qazib  chiqarishdan 
ancha  farq  qilishligini  kg’rsatadi.  SHunday  qilib,  gaz  konlarida 
ikkinchi  bosqichning  oxirida  gaz  beruvchanlik  ancha  yuqori 
kg’rsatkichga etgan bg’ladi. 
Uchinchi
 
bosqich  davomida  gaz  konlaridan  20-30%  gaz 
zahiralari olinadi. Bu davrga kelib gaz quduqlarining soni gaz rejimida 
ishlayotgan bo’lsa kamaymaydi, lekin suv siquvi rejimida ishlayotgan 
bg’lsa  ba’zi  qudukdar  suv  bosganligi  tufayli  tg’xtatilgan  va  ishlatish 
fondidan chiqarilgan bg’lishi mumkin. Uchinchi bosqichning muddati 
avvalgi  ikkinchi  bosqich  bilan  bog’langan  va  shunga  qarab 
belgilanadi. 
Tg’rtinchi  bosqichda  gaz  olish  uning  iqtisodiy  foyda   
kg’rsatkichi  tg’g’ri  kelganga  qadar  davom  etib,  uning  muddati  ham 
undan avvalgi uchala bosqichlar vaqti va qolgan gaz miqdoriga qarab 
davom etadi. 

---

 
179 
Gazkondensat konlarini qazib chiqarish va ishlatish jarayonlari 
ham  xuddi  gaz  konlaridek  kechadi.  Agar  ularni  qazib  chiqarishda 
"saykling  jarayon"  qg’llanadigan  bg’lsa,  bunda  ahvol  boshqacharoq 
bg’lib,  albatta  ularni  qazib  chiqarish  muddati  va  mahsulot  olish 
masalasi boshqacha hisob-kitobga muntazir.