Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
13.4. Atrof-muhitni muhofaza qilish 
 
Ma’lumki,  neft  va  gaz  sanoati  har  bir  sanoat  tarmog’i  kabi 
ma’lum  darajada  atrof-muhitni  ifloslanishiga  sababchi  bg’ladi. 
SHuning uchun ham bu sohaning xar bir faoliyati shu nuqtai nazardan 
juda aniq tahlil talab qiladi. 
Neft-gaz sanoatining atrof-muhitga ta’siri juda keng kg’lamda 
sodir  bg’lishi  mumkin,  chunonchi,  konning  mavjudligini  aniqlab,  uni 
razvedka  qilish  va  qazib  chiqarish  jarayonini  amalga  oshirish 
davomida kg’plab quduqlar qazilishi taqozo etiladi. Har bir quduqning 
qazilishi  esa  ma’lum  darajada  hosildor  erlar  yoki  g’rmonzorlar 
bag’ridan  bir  miqdor  erning  (quduq  va  uning  atrofi)  ajratilib  olinishi 

---

 
260 
bilan  bog’liqdir.  Quduqni  burg’ulash,  g’zlashtirish  va  ishlatish 
jarayonida  atrofdagi  hosildor  erlarning  ishdan  chiqishiga  yoki 
g’rmonlar-ning nobud bg’lishiga yg’l qg’ymaslik kerakdir. Burg’ulash 
texnikasining  joylashishi  va  burg’ulashni  amalga  oshirish  jarayoniga 
ongli  ravishda  tabiatni  muhofaza  qilish  nuqtai  nazaridan  qaralmog’i 
lozim. 
Quduqlarni ishlatish, umuman konlarni ishga tushirish jarayoni 
ham  xuddi  shunday  holatni  taqozo  etadi.  Aksariyat  neft  quduqlaridan 
neft  bilan  birga  chiqadigan  yg’ldosh  gaz  quvurlar  orqali  chetroqqa 
chiqarilib  yoqiladi.  Bunday  hol  tabiatga  katta  zarardir.  Neftni  qazib 
chiqarish  natijasida  havoga  oltingugurt  oksidi,  uglerod  oksidi,  azot 
oksidi  kabi  gazlar  hamda  uglevodorod  gazlarining  chiqish  hollari 
kuzatiladi.  Buning  natijasida  atmosfera  bulg’anadi.  Bu  holning  rg’y 
bermasligiga iloji boricha harakat qilinsa, bu maqsadga muvofiqdir. 
Undan  tashqari  quduqlarni  burg’ulash  jarayonida  uchrab 
turadigan  "ochiq  favvorlar"  g’ta  xavflidir.  Bunda  kg’plab  miqdorda 
neft va gaz nobud bg’lgandan tashqari atmosferaga, atrofdagi g’simlik 
va  hayvonot  dunyosiga  ham  katta  zarar  keladi.  Kattagina  hudud 
qishloq xg’jaligi uchun yaroqsiz holga keladi. Ma’lumki, yonib turgan 
mash’ala  atrofidagi  yuzlab  metr  radiusdagi  joylarda  barcha  g’simlik. 
va  daraxtlarni  quritadi,  bu  radius  janubiy  rayonlarda  bir  necha  km  ni 
tashkil etishi mumkin. 
Hozirgi kunda dunyo miqyosida olinayotgan neftning tg’rtdan 
bir qismi akvatoriyalarga tg’g’ri kelayotgan bir vaqtda suv ostidan neft 
olish  dengiz  va  okean  suvlarini  bulg’ashga  sababchi  bg’lmokda, 
chunki  har  qancha  ehtiyotkorlik  choralari  kg’rilganda  ham  dengizga 
neft  oqib  chiqish  hollari  turgan  gap.  Undan  tashqari  neftni  katta 
hajmdagi  tankerlar  bilan  tashish  vaqtida  rg’y  beradigan  har  xil 
tasodiflar  kemalardan  ochiq  dengizga  neftning  oqishi  va  suv  yuzini 
qoplashi dengiz hayvonotiga katta talofat keltiradi. 
Umuman  olganda,  neft  va  gaz  sanoatining  er,  suv,  havoning 
ifloslanishiga, g’simlik va hayvonot dunyosiga, mikrobiologik hayotga 
zararli  ta’siri  katta,  jonli  va  jonsiz  tabiat  neft-gaz  sanoati  faoliyatidan 
katta  talofat  kg’radi,  lekin  bunday  zararlarning  oldini  olish  ularning 
zararli  kg’lami  ta’sirini  choralarinn  qidirish,  topish  va  turmushga 
tatbiq  qilish  har  bir  injener-geologning,  qolaversa,  har  bir  kon 
xizmatchisi va ishchisining burchidir. 

---

 
261 
Hozirgi  vaqtda,    ya’ni  ilmiy-texnik  taraqqiyot  jarayoni  katta 
qadamlar  bilan  rivojlanayotgan  davrimizda  tabiatni  muhofaza  qilish 
birinchi  darajaga  molik  bg’lgan  vazifalardan  bg’lib,  bu  ishga  kon 
geologi  va  boshqa  mutaxassislar  ziyraklik  bilan  munosabatda 
bg’lmoqliklari muhim vazifalardan hisoblanadi.