Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

12.1. Neft chiqarishning bir yillik va besh yillik
 
rejalari 
 
Bir  yllik  va  besh  yillik  rejalarni  aniqlashda  hisobda  turgan 
chiqarilishi lozim zahira darajasiga (A+V+S
1
) asoslanadi. Bunda qazib 
chiqarishning texnologik sxemasi yoki loyihasidagi raqamlar asos qilib 
olinadi.  Joriy    rejaning  besh  yillik  farqi  shundaki,  bunda  hamma 
ma’lumotlar juda aniq va puxta asoslab beriladi. 
Rejalashtirilayotgan  davrga  mg’ljallangan  neft  chiqari-lishi 
eski  quduqlar  va  yangi  quduqlar  (shu  yil  ishga  tushiril-gan)  hisobiga 
bg’ladi: 
 
                       Q
t+1
=Q
e(t+1)
+Q
ya(t+1)
 
 
      bu erda: Q
t+1 
-ma’lum yilga mg’ljallangan neft chiqarish; 
        Q
e(t+1) 
-  eski  quduqlardan  (avvalgi  yilda  ishlab  turgan) 
chiqariladigan neft; 
         Q
ya(t+1)
-  shu  yil  ishga  tushiriladigan  quduqlardan 
chiqariladigan neft; 
t+1
 - shu yilning belgisi (vaqti); 
t
 - avvalgi yil. 
Neft chiqarishni joriy yilga rejalashning eski quduqlar hisobiga 
bajarishning  qiyin  tomonlaridan  biri  g’sha eski  yilda  ishlagan  hamma 
quduqlar  ishlaydimi,  hamda  o’sha  bulturgi  mahsuldorlik  bilan 
ishlaydimi,
   
degan  savolga  javob  topmoqdir.  Bunda  ayniqsa  oxirgi 
savolga  javob  topishda  quduqlarning  yillar  davomida  debiti  pasayishi 
hisobga olinadi. Uidan tashqari qatlamda suv haydash jarayoni amalga 
oshirilayotgan  bg’lsa,  ba’zi  quduqlarda  suvning  ko’payib,  neft  
miqdori  kamayishi  ham  inobatga  olinishi  lozim.  Eski  quduqlar 
hisobiga debitning kamayishi uch xil sabablar natijasida sodir bg’ladi: 

---

 
245 
birinchi  galda  olinayotgan  mahsulot  tarkibida  neft  miqdorining 
kamayishi  hisobiga,  keyingisi  xar  bir  quduqning  g’rtacha  debiti 
kamayishi  hisobiga  va  uchinchisi  -  ba’zi  quduqlarning  ishlatishdan 
chiqishi hisobiga. 
Bu 
kg’rsatkichlar  yuqorida  keltirganimiz  rejalashning 
gidrodinamik  va  statistik  usullari  bilan  hisob  qilsa  bg’ladigan 
kg’rsatkichlardir. 
YAngi  quduqlar  hisobiga  rejalash  qancha  bg’lishiga  bog’liq 
bg’ladi. Bunda eng qiyin masala yangi quduqlarning bg’lajak debitini 
oldindan  belgilashdir.  Loyihalarda  hisob  butun  quduqlar  soniga 
berilgan  bg’ladi,  keyingi  qazilgan  quduqlar-ning  mahsuldorligi  esa 
ular  qanday  joyga  tushganligiga  bog’liq,  agar  mahsuldor  maydonga 
tushsa  debit  yuqori,  kamroq  mahsuldor  maydonga  tushsa  aksincha, 
debit  kam  bg’lishi  mumkin.  Albatta  quduqlarning  qazilish  navbatini 
belgilagan  vaqtda  ularning  mahsuldorligi  ham  chamalanadi,  lekin 
loyihadagi  ma’lumot  amalda  ancha  g’zgarishga  (aniqlanishga) 
uchrashi  mumkin.  Undan  tashqari  keyingi  galda  qazilishi  lozim 
bg’lgan  quduqlar  ba’zi  qiyin  sharoitlar  natijasida  keyingi  galga 
qg’yilgan  bg’lishi  mumkin.  Bunda  er  yuzi  sharoiti  (relefning 
noqulayliklari,  kg’l,  botiqliklarning  mavjudligi,  neft-gaz  yig’ish 
yg’llari-ning murakkabliklari va shu kabilar) inobatga olmog’i
 
kerak. 
Ishlatilayotgan  konlarda  quduqlarni  zichlashtirish  g’sha 
ob’ektning  qazib  chiqarish  xaritasiga  qarab  joylashtiriladi,  demak, 
g’sha  xaritadan  quduqlarning  mahsuldorligini  chamalash  mumknn 
bg’ladi. 
YAngi 
ishga 
tushirilayotgan 
konlardagi 
quduqlarning 
mahsuldorligi ulardagi qatlamning foydali  yoki gidrog’tkazuv-chanlik 
koeffitsientiga  nisbatan  mutanosib  ravishda  olinadi.  CHunonchi, 
loyiha bg’yicha 94 ta quduq qazilishi lozim. Hamma quduqlar uch yil 
ichida qazilishi kerak, birinchi yili 31, ikkichisida 32, qolgani uchinchi 
yili  qazilishi  lozim.  Kon  g’zi  uch  qismdan  iborat,  ikkitasida  31  tadan 
quduq,  yana  birida  32  ta  quduq  mavjud  bg’lishi  kerak.  Ularning 
navbati ham 1,2,3 dan iborat. SHu maydonlarda quduqlarning debitini 
aniqlamoq-chimiz.  Loyiha  bg’yicha  kondagi  quduqlarning  g’rtacha 
debiti  20,4t/sut  g’rtacha  foydali  qalinlik  10,2m.  Har  bir  quduqda 
foydali qatlam qalinligini belgilaganimiz holda uning debitini xisoblay 
olamiz. Bu hisoblar 10 - jadvalga tushirilgan. 

---

 
246 
 
 
 
 
 
10 – jadval. 
 
Maydon 
№ 
Neftga shimilgan 
qalinlikka ega 
bo’lgan quduqlar 
soni 
Jami 
quduqlar 

 h
n
, 
m 
h
n.o’.
; 
m 
O’rtach
a debit, 
t/sut 
6 
10  14 
16 
I 
- 
2 
19 
10 
31 
446 
14,4 
28,8 
II 
10  21 
- 
- 
31 
300 
9,1 
18,2 
III 
21  11 
- 
- 
32 
236 
7,0 
14,0 
Jami 
31  34  19 
10 
93 
982 
30,5 
61,0 
 
Jadvaldan shu
 
narsa ma’lum bg’ladiki, birinchi
 
yil qaziladigan 
maydondagi  quduqlarning  g’rtacha  foydali  qalinligi  14,4m,  demak 
debit  28,8t/sut,  ikkinchi  maydondagi  ikkinchi  yg’lda  ishga 
tushiriladigan quduqlardagi qatlamning g’rtacha foydali qalinligi 9,1m 
ni, demak ularning debiti 18,2t/sut ni tashkil etadi va nihoyat uchinchi 
maydondagi uchinchi
 
yili qaziladigan quduqlardagi foydali qalinlik 7m 
dan iborat bg’lib, ulardagi debit 14t/sut ni tashkil qiladi. 
Quduqlarning  ishlash  kunlari  yangi  ishga  tushiriladigan 
quduqlarda  ularning  oydagi  rejasiga  qarab  aniqlanadi.  Bunda  albatta 
ularning  tg’laligicha  ishga  tushishi  uchun  yaratilishi  lozim  bg’lgan 
sharoitlar  hisobga  olinadi.  Aksariyat  yangi  ishga  tushiriladigan 
quduqlarning yillik ish kuni 130-150 kun hisobida chamalanadi.