Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

 
11- bob. TURLI GEOLOGIK - FIZIK HOLATLARDA 
ISHLAYOTGAN NEFT-GAZ KONLARINI ISHGA 
TUSHIRISHNI TARTIBGA SOLISH 
 
        
Neft-  gaz  uyumlarini  qazib  chiqarishni  tartibga  solish 
qatlamdagi  uglevodorodlar  harakatini  texnik  va  texnologik  tadbirlar 
bilan  boshkarishdan  iboratdir.  Qatlamdan  olinadigan  mahsulotni 
tartibga  solish,  undagi  suyuqliklar  filtratsiyasini  maqsadga  muvofiq 
ravishda  yg’llash  va  ularning  maqbul  tezliklarini  belgilash  uchun 
qaratilgan  bg’ladi,  natijada  biz  zahiralarni  chiqarilishining  maqbul 

---

 
227 
sharoitla-rini yaratgan bg’lamiz. Bu ishlar qazib chiqarish jarayonining 
boshidan oxirigacha amalga oshirilmog’i joiz. 
     
Quyidagi holatlar qazib chiqarishni doimo tartibga   solishning 
lozimligini taqozo etadi. 
Konlarni qazib chiqarish tartibi avvalo dastlabki qatlam uchun 
g’rtacha qilib olingan ma’lumotlarga asoslangan holda siyrak quduqlar 
tg’ri orqali amalga oshiriladi. SHuning uchun bunday holat qatlamdagi 
xaqiqiy  ko’rsatkichlarni  kg’rsatolmaydi  va  uyumni  g’zlashtirish 
jarayonida  qg’lga  kiritilgan  qg’shimcha  ma’lumotlar  avvalgi  qabul 
qilingan loyihaga qg’shimcha 
 
g’zgarishlar, aniqliklar kiritishni taqozo 
etadi - demak, bu jarayonni tartibga solish lozimligi kelib chiqadi.  
       
Undan  tashqari  qazib  chiqarish  jarayoni  murakkab  dinamik 
jarayon  bg’lib,  u  doimo  g’zgarishda,  vaqt  g’tishi  bilan  bunday 
g’zgarishlarning kechishi tabiiydir. 
       
Vaqt  o’tishi  bilan  zahiralarning  bir  qismi  yuqoriga      chiqarib 
olinadi,  uyumning  holati  g’zgaradi,  neftli  qism  qisqara  boshlaydi, 
qolgan  iloji
 
boricha  kg’proq  chiqarib  olishda  qg’shimcha  tadbirlal 
qo’llanishi
   
kerak  bo’ladi  (buning  uchun  ba’zi  quduqlar  to’xtatiladi, 
yangilari ishga tushiriladi, qatlamga haydovchi quduqlarninig faoliyati 
qolayotgan neftni chiqarishga  qaratilgan bo’ladi va shu kabilar)va bu 
ishlarni  bajarish
 
  bajarish  qazib  chiqarishni  tartibga  solishning  ishlari 
majmuasini qg’llashni taqozo etadi. 
Qatlamni  qazib  chiqarishni  tartibga  solish  uni  oqilona  qazib 
chiqarish  uchun  xizmat  qiladi.  Buning  uchun  birinchi  galda  loyihada 
kg’rsatilgan  qatlamdan  olinishi  kerak  bg’lgan  mahsulot  miqdorini 
ta’minlashga  erishish  lozim.  Ob’ektni  qazib  chiqarishning  dastlabki 
bosqichlarida  qilinadigan  tadbir  qanday  qilib  olinishi  lozim  bg’lgan 
miqdorini  eng  yuqori  kg’rsatkichga  etkazishga  qaratilgan  bg’lsa, 
keyingi  bosqichlarda  esa  (asosan  II  va  III  bosqichlarda)  g’sha  yuqori 
darajadagi  miqdorni  iloji  boricha  kg’proq  muddat  davom  ettirishga 
qaratilmog’i lozim.  
Qatlam  qazib  chiqarishni  tartibga  solishning  eng  muhim 
vazifalaridan  biri  undan  olinishi  mumkin  bo’lgan  mahsulot 
miqdorining 
loyiha 
kg’rsatkichlariga  erishishni  ta’minlashga 
qaratilganligidir.  Uni  qazib  chiqarishning  dastlabki  kunlari-dan 
boshlab,  barcha  tadbirlar  er  ostidan  iloji  boricha  kg’proq  mahsulot 
chiqarishga  erishishni  ta’minlashdan  iborat.  SHuning  natijasida  biz 

---

 
228 
qatlamning  neft  bera  oluvchanligini  oshirishga  erishamiz,  qazib 
chiqarishni  tartibga  solishning  yana  bir
 
muhim  vazifasi  -  qazib 
chiqarish  jarayonining  iqtisodiy  kg’rsatkichlarini  iloji  boricha  tg’la 
maromiga  etkazishdir.  Bunday  holat  qazilgan  quduqlarni  tg’la  va 
samarali ishlatish, qg’shimcha harajatlarni iloji boricha kamaytirish va 
qatlamdan chiqadigan suvning miqdorini kamaytirishga erishishdir. 
Qatlamga ta’sir g’tkazish usuli bilan undan mahsulot oladigan 
hollarda  qazib  chiqarishni  tartibga  solish  haydovchi  va  oluvchi 
quduqlar  orqali  olib  boriladi.  Haydovchi  quduqlarning  faoliyatini 
tartibga solish qatlamning iloji boricha kg’proq haydaladigan suv bilan 
qamralishini  ta’minlashga  qaratilsa,  oluvchi  quduqlarning  ishini 
tartibga solish jarayonida, ulardan shloji boricha kg’proq neft chiqarib 
olish va qatlamning hamma burchaklarini ishlatish imkonini yaratishga 
qaratilmog’i lozim. Tabiiy rejimda ishlovchi ob’ektlarni tartibga solish 
faqat oluvchi quduqlar bilan amalga oshiriladi. 
Muayyan  vazifani  bajarish  vaqtida  qazib  chiqarishni  tartibga 
solish ishlari kg’pgina usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Ularni 
asosan ikki guruhga bg’lish mumkin. 
Qazib  chiqarish  jarayonini  boshqarishni  g’sha  ob’ektga 
qazilgan  quduqlar  tartibi  bilan  amalga  oshirish  (unga  katta 
g’zgartirishlar  kiritmagan  holda)  hamda  tartibga  solish  jarayoni 
mavjud  qazib  chiqarish  tartibini  g’zgartirgan  holda  amalga  oshiriladi. 
Bunda  qg’shimcha  quduqlar  qazilishi  mumkin,  yangi  bg’lish 
chiziqlarini  o’tkazish,  haydash  bosimini  g’zgartirish,  qatlamni  ochish 
usulini g’zgartirish va shu kabilar orqali bajarilishi mumkin. 
Qatlam  ishini  tartibga  solishni  asoslash  va  usulni  tanlash 
muayyan holatdagi geologik-fizik sharoitlarga qarab tanlanadi.