|
10.2. Neft, gaz va yg’ldosh suvni chiqarish
10.2.1. Ishltiladigan ob’ektda chiqarilayotgan neft, gaz,
suvning g’zgarishi (dinamikasi)
Qazib olinayotgan ob’ektning asosiy kg’rsatkichlari undan
olinayotgan neft, suv, gaz va umuman suyuqliklarning joriy
kg’rsatkichlari hamda ularning jamlangan kg’rsatkichlaridan iboratdir.
Qazib
chiqarilayotgan
ob’ektning
ishlatilish
jarayonidagi
g’zgarishlarini qazib chiqarish kg’rsatkichlarining dinamikasi deb
ataladi. Bunday kg’rsatkichlarni olinishi mumkin bg’lgan zahiralarga
va neft beruvchanlik koeffitsien-tiga nisbati nuqtai-nazardan tahlil
qilinadi va ishlatilish ob’ektlari turkuminiig qazib chiqarish tajribasi
umumlashti-riladi hamda bu ishlarni bajarishda aksariyat yillik
kg’rsatkichlardan foydalaniladi (neft, suv, suyuqlik ming t., gaz-
mln.m
3
).
Qazib
chiqarishning
asosiy
kg’rsatkichlari
absolyut
g’lchamlarda kg’rsatiladi. Ba’zan qazib chiqarish sur’atini yaxshiroq
kg’rsatish uchun, uni qazib chiqarilishi lozim bg’lgan neft miqdoriga
nisbatan % hisobida berilishi mumkin, xuddi shu kabi ob’ektdan
olinayotgan suvning miqdorini chamalash uchun ham uni zahiralarga
nisbatan % hisobida kg’rsatiladi. Ba’zan yillik qazib chiqarishning
sur’atini chamalash maqsadida qoldiq zahiraga nisbatan %
kg’rinishida ham ifoda qilinadi.
Neft bilan birga olinadigan suv miqdori esa kg’pincha
qatlamdan olingan suyuqlikka nisbatan % kg’rinishida beriladi.
169
Qazib chiqarish jarayonining boshidan boshlab olingan
neft(gaz) miqdori jamlangan holda uning dastlabki zahirala-riga
nisbatining % sifatida kg’rsatiladi. Agar bu kg’rsatkich balans
zahiralariga
nisbatan
olinsa,
g’sha kg’rsatkich joriy neft
beruvchanlikni kg’rsatuvchi son bg’lib qoladi va shu hisob vaqtiga
qatlamdan mahsulot olinganlik darajasini belgilaydi.
SHu kg’rsatkichlarning g’zgarishini ob’ektni qazib chiqarish
bosqichlariga qarab tahlil qilinsa, maqsadga muvofiq bg’ladi.
Ma’lumki, neft konining qazib chiqarish jarayoni tg’rt
bosqichdan iboratdir. Qatlam (uyum) razvedka qilingach ishga tushadi
va uning birinchi bosqichini boshdan kechiradi.
Birinchi bosqichda asosan ob’ekt oluvchi quduqlar bilan
qaziladi va ishga tushiriladi. SHunging uchun ham bunda asosan
mahsulot olish ortib boradi. SHu davrda qatlamga ta’sir kg’rsatish
tadbirlarini qg’llash masalalarini ham kg’rib chiqish darkor. Bu
bosqichning davomiyligi uyumning g’lchamlariga bog’liq bg’ladi.
Ikkinchi bosqichda uyumdan olinayotgan mahsulot miqdori
g’zining eng yuqori kg’rsatkichga ega bg’ladi, zahiralarni chiqarish
sur’ati ham eng yuqori bg’ladi, chunki bu davrda barcha asosiy fond
quduqlari ishga tushirilgan, qg’shimcha fond quduqlarining ham bir
qismi ishga tushirilgan, qatlamga ta’sir etish vositalari rivojlantiriladi
va qazib chiqarish jarayonini boshqarish va tartibga solish choralarini
kg’rish taqozo etiladi.
Uchinchi bosqichda - qatlamdan olinadigan mahsulot miqdori
kamayadi, chunki qatlam zahiralarining anchagina qismi olingan,
kamayishni pasaytirish maqsadida qg’shimcha quduqlar qazish hamda
qatlamga, ta’sir vositalarini takomillashtirish maqsadida qg’shimcha
tadbirlar qilish ishlari bajariladi, oluvchi quduqlarda suv bosishni
kamaytirish maqsadida izolyatsiya ishlari olib boriladi. Qatlamda neft
siqib chiqarish ishlarini
yaxshilash maqsadida undan olinadigan
mahsulotni
jadallashtirish
va
qatlamni
ishlatish
jarayonida
boshqarishning takomillashgan usullari tavsiya etiladi.
To’rtinchi bosqichda qazib chiqarish jarayoni nihoyasiga etadi.
Bu davrda mahsulot olish sur’ati juda pasayib ketadi, lekin aksariyat
hollarda bu davrda ham qatlamda anchagina neft mavjudligi aniq
bg’ladi.
170
SHuning uchun ukdan olinadigan mahsulotni oshirish choralari
kg’riladi, qatlamni yuvish jarayonlari takomillashti-riladi, unga ta’sir
etishning yangi usullari qg’llanadi. Bu davr ba’zan ancha muddatga
chg’zilib ketishi mumkin.
16-rasm. Ishlatiladigan ob’ektda mahsulot chiqarishning
bosqichlari.
Bosqichlar orasidagi chegara taxminan quyidagicha aniqlanadi.
Ikkinchi bosqichga maksimal chiqarishdan 10 % farq qiladigan
darajada mahsulot olingan yillar kiritiladi, ikkinchi va uchinchi
bosqichlar orasidagi chegara maksimal olinishdan 10 % kam bg’lgan
mahsulot olingan yildan keyingi uchinchi bosqichning boshlanishi
hisoblanadi. Uchinchi va tg’rtinchi bosqichlar orasidagi chegara
mahsulot chiqarish sur’ata, 2 % ni tashkil qilgan vaqtdan boshlab
tg’rtinchi bosqichga taaluqli deb hisoblanadi. Adabiyotlarda
bosqichlar-ning birinchi va ikkinchisini olinadigan mahsulotning
g’sish hamda uchinchi va tg’rtinchisini uning pasayish davri deb ham
yuritiladi. Mahsulotning asosiy qismi 1-2-3- bosqichlarda olib
bg’linadi, degan tushuncha ham mavjud, lekin tg’rtinchi, ya’ni
yakunlovchi bosqichda ham uzoq yil davomida salmoqli neft miqdori
olingaligi tajribadan ma’lum.
Qazib
chiqarish
asosiy
kg’rsatkichlarining g’zgarishi
qatlamning geologik sharoitlariga hamda qg’llagan texnologiya-ning
171
mahkammalligi hamda qazib chiqarish tartibining samaradorligiga
bog’liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
