Абу райхон беруний номидаги

2.3. Тоғ жинсларининг ўтказувчанлиги


Маҳсулдор қатлам жинсининг ўзидан суюқлик ўтказиш қобилияти ўтказувчанлик деб аталади. Барча чўкинди тоғ жинслари ўтказувчи ҳисобланади. Коллекторнинг бирдан-бир асосий физик хоссаси бўлиб, мутлақ ўтказувчанлик хизмат қилади. Мутлақ ўтказувчанлик деб, тоғ жинсига нисбатан кимёвий мўрт бўлган жинсдан фильтрация жараёнида бирор бир суюқликнинг сизиб ўтишига айтилади. Бундай суюқлик сифатида одатда қуруқ газ ёки ҳаво ишлатилади, чунки суюқлик томчиси мавжуд жинсга нисбатан кимёвий мўрт жинсни топиш мушкулдир.


2.3.1. Чизиқли сизиш (фильтрация) қонуниятлари
Тажриба шароитида ўтказувчанликни миқдорий баҳолаш учун, одатда Дарсининг чизиқли сизиш (фильтрация) қонуни ишлатилади. Шунда формулага мувофиқ сизиш тезлиги босим градиентига тўғри пропорционал ва суюқликнинг динамик қовушқоқлигига тескари пропорционалдир.
(2.6)
бу ерда: Q - суюқликнинг ҳажмий сарфи; k - пропорционаллик коэффициенти, абсолют ўтказувчанлик; P_1, P₂ - намунанинг кириши ва чиқишидаги босимлар; А – фильтрланаётган худуддаги кўндаланг кесим; F - сизиш (фильтрация) юзаси; L - ғовак тоғ жинси намунасининг узунлиги.
(2.6) формуладан мутлақ ўтказувчанликни топамиз:
(2.7)
Демак, газ сиқилувчан бўлганлиги учун (2.7) унинг сизиши тоғ жинсида доимий бўлмайди. Шунинг учун ўтказувчанлик газ учун Бойль-Мариот қонунига мувофиқ, (2.7) формуладан келиб чиққан ҳолда, қуйидагича бўлади:
бу ерда: Q₀ - атмосфера босимида газнинг ҳажмий сарфи, Р₀ - атмосфера босими, _r - нормал шароитда газнинг қовушқоқлиги, ҳалқаро ўлчов системасида ўтказувчанликнинг бирлиги юқорида келтириб ўтилган.

1.2.-расм Дарси бирликларини аниқланиши
Нефть ва газ конларининг ўтказувчанлиги бир неча миллий Дарсидан 2-3 Дарсигача бўлади. Реал шароитда нефтли ёки газли қатламлардан қудуққа томон оқим радиал сизиш жараёнида амалга ошади. Сиқилмайдиган суюқлик оқимининг ҳажмий тезлигини радиал сизиш жараёни учун Дюпю формуласи бўйича топилади(2.9):
(2.9)
бу ерда: h - қатлам қалинлиги; Р_пл - контурдаги қатлам босими; Р_с -маҳсулдор қатлам қудуқ деворларидаги босими (қудуқ туби босими); r_к - қудуқни таъминлаш чегарасининг радиуси; r_с- қудуқ радиуси.
катталигини қатламнинг гидроўтказувчанлиги деб аташ қабул қилинган. (2.9) формуладан бир фазали суюқлик учун ўтказувчанлик қуйидагича топилади.
(2.10)
Шунингдек ўтказувчанлик радиал сизишда газ учун:
Радиаль фильтрланишдаги суюқликларни хажмий харакати (тезланиши) Дюпюи формуласи орқали топилади:
(2.11.)
бу ерда Q - қудуқ дебити(амалиётда дебит нефтгаз саноатида м³/сут ёки т/сут), м³/с; h - қатлам қалинлиги, м; р_қат – қудуқ контуридан тўйинаётган қатлам босими, Па; р_с –маҳсулдор қатламдаги қудуқ деворидаги(қудуқ туби) босим, Па; r - қудуқ контуридан тўйинаётгандаги радиус, м; r_с – қудуқ радиуси, м; µ - қатлам суюқлигини қовушқоқлиги, Па  с.
Нефть ва газ конларининг маҳсулдор қатламларида доимо 2 та (нефть+сув: газ+сув) Нефть+газ ёки учта (нефть+газ+сув) фазалари мавжуд. Тоғ жинсларининг ўтказувчанлиги сизиш жараёнида икки ёки уч фазали суюқликнинг ҳар қандайи учун унинг мутлақ ўтказувчанлигидан кичикдир.