Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro tibbiyot instituti Ichki kasalliklar propedevtikasi kafеdrasi

QON AYLANISH SISTEMASI 
Alloritmiya
Anevrizma
Aortalgiya
Aortit sifiliticheskiy 
Aritmiya
Ballistokardiografiya
Bigeminiya
Blokaya
Yurak qisqarishlari ritmining vaqti-
vaqtida (ritmik) izdan chiqishi 
Yurak qorinchalari va qon tomir devori 
muayyan bo‘limlarining kengayishi. Ana 
shu kengaygan joy tomirga o‘xshab urib 
turadi. 
Uzoq davom etuvchi ko‘krak og‘rig‘i. 
aorta zararlanganda kuzatiladi. 
Zahm kasalligi natijasida yuzaga kelgan 
aortaning yallig‘lanishi. Bu kasallik 
odatda aorta klapanlarining 
yetishmovchiligiga olib keladi. 
Yurak faoliyati ritmining izdan chiqishi 
Ballistikardiograf apparati yordamida 
yurakning qisqarishi natijasida qonning 
aortaga va o‘pka arteriyalariga tananing 
harakatiga bog‘liq holda o‘tishi grafik 
tarzda yozib olinadi. 
Yurakning har bir normal qisqarishidan 
so‘ng takrorlanadigan ekstrasistoliya
Yurakning o‘tkazuvchi sistemasi orqali 
qo‘zg‘alish impulsining vaqtincha yoki 
butunlay o‘tkazilmasligi. Blokadalar 

---

337 
Bradikardiya
Bol
Biche serdse 
Vektorkardiografiya
Vinujdennoy polojeniye 
Gidroperikardit
Gipertrofiya
Gipertenziya
Gipotenziya
Dekompensasiya
Dekstrokardiya
Diastola
Dispnoe
to‘liq va to‘liqmas bo‘ladi
Yurak qisqarishining siyraklashuvi (1 
minutiga 60 dan kam) 
Yurak sohasidagi og‘riqlar yurak 
kasalliklarida paydo bo‘lishi ehtimol 
Yurak chegarasining har tomonga 
kengayishi. Bu gipertoniyada, yurakning 
aortal poroklarida kuzatiladi. 
Bektorkardiograf yordamida yurakning 
elektr magnet maydonini o‘lchash
Yurak va qon tomirlarning og‘irlashgan 
kasalliklarida ko‘riladi, bunda bemor 
dardini yengillashtiradigan holatni 
egallaydi 
Yurak xaltasida suyuqlik yig‘ilishi 
Yurakning zo‘riqib ishlashi natijasida 
mushaklarining yo‘g‘onlashuvi 
Qon bosimining oshishi 
Qon bosimining pasayishi 
Tiklanish qobiliyatining yo‘qolishi. Biror 
organ yoki fiziologik sistemaning o‘z ishi 
qobiliyatini yo‘qotishi. Yurak 
dekompensasiyasi yurak kasalliklarida 
yurak ishining zaiflashishi, o‘z vazifasini 
bajara olmasligi. 
Ko‘krak qafasida yurakning o‘ng 
tomonida joylashishi (tug‘ma nuqson) 
Yurak mushagining bo‘shashi, yurakning 
qon bilan to‘lish davri diastola deb 
ataladi 
Xansirash, xarsillash, entirish va nafas 

---

338 
Infark
Zatyajnoy septicheskiy endokardit
Kapillyaroskopiya
Kardioligiya
Kardioskleroz
Tetrageminiya
Koshache murlikane
Kompensasiya
Kofe s molokom
Mersatelnaya aritmiya 
olishning qiyinlashuvi 
Yurak tojtomirlarining ma‘lum bir 
qismida qon harakatining buzilishi, yurak 
mushagining chirishi miokard infarkti 
deyiladi 
Endrokarditning cho‘zilgan yiringligi 
yallig‘lanishi. 
Kapilliyaroskop apparati yordamida 
kapilliyarni va kapilliyarlarda qon 
aylanishi tekshirish usuli. 
Kapilliyaroskopiya asosan barmoqlarning 
tirnoq qismida o‘tkaziladi 
Yurak tomir sistemasi kasallikarini 
o‘rganadigan fan
Yurak mushaklarining kasalligi bo‘lib, 
bunga chandiqli to‘qima paydo bo‘lishi 
sabab bo‘ladi. Kardioskleroz, 
aterosklerotik va miokardiotik turlar 
tafovut qilinadi 
Yurak har uch marta qisqargandan keyin 
takrorlanadigan ekstrasistologiya
Mushuk xurillashi, yurah soxasi 
paypaslab ko‘rilganda seziladigan titrash, 
dirillash . Bu xodisa qonning topaygan 
teshik orqali o‘tishi natijasida paydo 
bo‘ladi. (Masalan, mitral va aortal teshik 
stenozida)
Biror organda funksional yoki organic 
kamchilik bo‘lsa, uni shu organning 
boshqa qismlari tomonidan to‘la yoki 
qisman bajarilishi. Natijada kamchilik 
bilinmay yoki ancha kamayadi. Masalan, 
yurak poroklarida yurak faoliyatining 
moslashuvi bosqichi
Yurak endrokardining yiringli 
yallig‘lanishida terining randi kofeli sut 
rangini eslatadi 

---

339 
Miokardit
Mitralnoye liso 
Oksigemometriya
Oksigeniterapiya
Ossilografiya
Otyoki
Pankardit
Paroksizmalnaya taxikardiya 
Perikardit
Peremejayushaya xromota 
Polikardiografiya
Yurakning o‘tkazish va qo‘zg‘alish 
holatining buzilishidan kelib chiqadi. 
Puls ushlab ko‘rilganda to‘lqin 
navbatlanishi biror tartibni aniqlab 
bo‘lmaydi, yzunligi, shuningdek 
qattaqligi jihatidan puls to‘lqinlari xilma 
xil bo‘ladi. Miltillovchi aritmiyada puls 
tezlashishi texisistolik bradisistolik yoki 
normosistolik bo‘ladi
Yurak mushagining yallig‘lanishi 
Bugun va yonoq terisining kapalak 
qanotlari va qorniga o‘xshash ko‘kimtir 
rangga kirishi. Mitral teshikning torayishi 
uchraydi. 
Van-Slayka va oksigemometriya apprati 
yordamida qonning kislorodga to‘yinishi 
darajasini aniqlash. Normada qon tomir 
94-100% venada qon 70-75% kislorodga 
to‘yingan bo‘ladi. 
Kislorod bilan davolash 
Ossilograf apparati yordamida qon 
tomirlar tebranishlarini rafik qayd qilish 
metodi 
Yurak, qon-tomir kasalliklari 
og‘irlashganda oyoqlarga, ba‘zan butun 
tana bo‘ylab shishlar kuzatiladi 
Yurak barcha qavatlari (endokard, 
miokard va epikard) ning bir yo‘la 
yallig‘lanishi 
Yurak qisqarishining keskin tezlashishi. 
Yurakning qisqarishlari soni minutiga 
150-240 g gacha yetishi mumkin 
Yurak xaltasining yallig‘lanishi. 
Perikarditlar quruq va ho‘l (ekssudatli) 
bo‘ladi 

---

340 
Poliserozit
Porok
Porok serdsa
Puls
Revmatizm
Revmoendokardit
Reografiya
Refrakterniy period
Bu holat obleterasiyalovchi endoartritda 
oyoqda kuchli og‘riq bo‘ladi. Shu sababli 
bemor to‘xtab-to‘xtab yuradi. Yurishda 
to‘qimalarning qon bilan taminlanishi 
buziladi. 
Muayyan bir vaqtda EKG, FKG va uyqu 
arteriyasining sfigomogrammasini 
polikardiograf apprati yordamida yozib 
olish. Bu metod qorinchalar sistolosining 
qancha davom etishini ko‘rsatib, yurak 
vuskullarining qisqarishi imkoniyatini 
belgilashga yordam beradi 
Bo‘shliqlarda suyuqlik to‘planishi 
Nuqson, kamchilik 
Yurak poroklarida yurak klapan 
apparatining nuqsoni tufayli kelib 
chiqqan kasallik. Yurak poroklaritug‘ma 
va ortirilgan bo‘ladi. Ortirilgan yurak 
porogi klapanlari tuzilishining 
o‘zgarishidir. Tug‘ma porok yurak qon 
tomir sistemasining embrional taraqqiyoti 
vujudga kelgan nuqsonlar natijasida 
bo‘ladigan kamchiliklardir 
Tomir urishi, yurakdan chiqqan qon 
harakati natijasida qon tomir devorining 
tebranishi 
Revmatizm deb, organizmdagi 
biriktiruvchi to‘qimalarning (ayniqsa 
yurakgadi biriktiruvchi to‘qimalarning) 
yallig‘lanishi bilan keladigan infeksion 
allergic kasallikka aytiladi. Bu kasallikda 
yurakning hamma qavatlari, bo‘limlari, 
seroz qavatlari va boshqa organlarining 
yallig‘lanishi kuzatiladi. 
Revmatizm kasalligi tufayli yurak ichki 
endokard va o‘rta (miokard) 
to‘qimasining yallig‘lanishi 

---

341 
Ritm galapa 
Ritm perepelki
Sistola
Stenoz
Stenokardiya
Sfigmografiya
Taxikardiya
Tonus
Tregeminiya
Fonokardiografiya
Qon aylanishiga oid funksiyalarni 
tekshirish usuli bo‘lib, organizm tirik 
to‘qimalardan elektr toki o‘tkazilganda 
ko‘rsatiladigan qarshilikni maxsus egri 
chiziqlar-reogrammalar bilan ifodalashga 
asoslanga usul
Yurak mushagining qo‘zg‘almay turgan 
davri 
Tuyoq ritmi-uch bo‘g‘inli ritm bo‘lib, u 
fiziologik 3-4-tonlarning kuchayishidan 
kelib chiqib, yugurib ketaotgan otning 
tovushini eslatadi. Obrazsov bu ritmni 
diastolic ritm deb atashni taklif qildi, 
tuyoq ritmi paydo bo‘lish vaqtiga ko‘ra, 
presistolik va summasion ritmlarga 
bo‘linadi. U yurakning uch qismida 
eshitiladi. 
Bedana ritmi. U kuchaygan I va II tonga 
qo‘shimcha tovush qo‘shilishidan paydo 
bo‘ladi. Mitral stenoz kasalligida 
klapanlar ochilishi paytida, diastola 
boshlanishida klapanlar tebranishidan 
iborat bo‘ladi 
Yurak mushagining qisqarishi yoki qon 
haydash davri sistola deyishadi 
Teshik torayishi, ya‘ni yurak 
klapanlariningto‘liq ochilmasligi 
Ko‘krak qisish kasalligi, yurak 
muskullari biror bo‘limida qonning 
birdan kamayib ketishi yoki vaqtincha 
qonning kelmay qolishi natijasida og‘riq 
paydo bo‘lishi 
Tomir urishini grafik usulda yozish 

---

342 
Ekstasistoliya
Elektrokardiografiya
Emboliya
Yurak urishining tezlanishi (minutiga 80 
dan ortiq) 
Muskul taranlashishining muayyan 
darajasi 
Har ikkita yurak qisqarishidan keyin 
takrorlanuvchi ekstrasistoloya 
Yurakda yuz berayotgan tovushlarni 
fonokardiograf yordamida yozib olish 
Yurakning nav,atdan tashqari qo‘shimcha 
qisqarishi 
Yurakda paydo bo‘ladigan elektr 
hodisalarini grafik usulda qayd qilish 
Periferik qon tomirlariga yot narsalar 
(havo gaz, yog‘, qattiq uzilmalar) ning 
tiqilib qolishi natijasida tomirlarning 
bekilib qolishi