Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro tibbiyot instituti Ichki kasalliklar propedevtikasi kafеdrasi

―Stol o‘rtasida ruchka‖ usuli 
Butun gruppaga savol beriladi (masalan, qandli diabet simptomlari, beta-blokator gruppasiga 
mansub dori darmonlar, YuIK moyillik omillari). Har bir talaba o‘z javobini varaqqa yozib oladi 
va hamsoyasiga yuboradi, ruchkani esa stol o‘rtasiga qo‘yadi.
O‘qituvchi gruppa ishini kontrol qiladi va umumiy variantni daftariga yozib oladi. 
Revmatizm—
biriktiruvchi to‗qimaning sistem yallig‗lanishi bo‗lib, asosan, yurak va qon tomirlar 
sistemasida, kasallikka moyil kishilarda, A guruhiga kiruvchi V—gemolitik streptokokk bilan 
bog‗liq holda rivojlanadi. Bu kasallikda, shuningdek, bo‗g‗im seroz pardalari, asab sistemasi va 
boshqa ichki a‘zolarning biriktiruvchi to‗qimalari yallig‗lanishi mumkin. Kasallikka keltirilgan bu 
ta‘rif (V.A.Nosonova, I.A.Bronzov, 1978) uning rivojlanishida: 1) asosan yurak va qon tomirlar 
sistemasi shikast-lanishini; 2) kasallik rivojlanishiga moyil irsiyatning o‗rnini; 3) streptokokk 
infeksiyasining rolini ta‘kidlaydi. 
Kasallikning mohiyati yurakning hamma qavatlari, shu jumladan, asosan, miokard va endokard 
shikastlanib, yurak yetishmovchiligini kel-tirib chiqaradigan qopqoqlar shaklining buzilishi va 
yurak teshiklarining torayishi—yurak illati rivojlanishidadir. Boshqa ichki a‘zolar va a‘zolar 
yig‗indisining revmatizm bilan shikast-lanishi 2- darajali ahamiyatga ega va kasallikning og‗ir-
yengilligini hamda oqibatini aniqlashga yordam bermaydi. Revmatizm hamma yoshdagi kishilarni, 
lekin ko‗pincha bolalarni, yoshlarni shikastlantiradi. Revmatizm yer yuzining turli iqlimiy-
geografik mintaqalarida uchraydi. Revmatizm bilan shikastlanish va mamlakatlarning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi o‗rtasida uzviy bog‗liqlik borligi ma‘lum. Revmatizm bilan shikastlanishda 
uy-joy va maktab sharoitlarining taqchilligi, sifatsiz ovqatlanish, tibbiy yordam ko‗rsatishning past 
darajadaligi alohida o‗rin tutadi. Sabablari. Revmatizmning asosiy sababi streptokokk infeksiyasi 
bo‗lib, uning kelib chiqishi va rivojlanishining 2- asosiy omili organizm reaktivligining 
o‗zgarishidir. Revmatizm bilan shikastlangan kasallarning kasallik boshlanishidan oldin angina yoki 
surunkali tonzillit bilan og‗riganlari aniqlanadi. Streptokokk infeksiyasi bilan bog‗liqlik bemorlar 
qonida streptokokk antigenlari va streptokokk antigenlariga qarshi antitanalar (ASL-O, ASG, 
antidezoksiribonukleaza B) katta miqdorda topilishi bilan tasdiqlanadi. Streptokokk virulentligi 
streptokokk hujayra devoridagi M- oqsilning miokardni shikastlantiruvchi xili, uni revmatizm 
keltirib chiqaradigan xillaridagina uchraydigan C-oqsil, streptokokk tashqi qovug‗ida joylashgan va 
neytrofillarning fagotsitar faolligini yo‗qotuvchi gialuron kislotasi, endotoksik ta‘sir ko‗rsatuvchi 
mukopeptid bo‗lishi bilan bog‗liqdir. O‗tkir streptokokk infeksiyani o‗tkazgan bemorlarning 0,3—3 
foizigina revmatizm bilan shikastlanadi. 
Tanaga streptokokk infeksiyasi kirishiga javoban unda qonda aylanib yurib, o‗ta kichik qon ayla-
nish yo‗nalishlarida (mikrosirkulatsiyada) cho‗kib, o‗tirib qo-luvchi streptokokk antigenlariga 
qarshi antitanalar ishlab chiqa-riladi va immunologik birikmalar paydo bo‗ladi. Miokard va 
biriktiruvchi to‗qimani yana streptokokk zaharlari va fermentlari zararlantiradi. Revmatizm bilan 
kasallanganlarda immunolo-gik sistemaning genetik kamchiligi bo‗lgani uchun streptokokk antigeni 
va immunologik birikmalar tanadan tezgina yo‗qol-maydi.
Revmatizmda har xil a‘zolar va a‘zolar guruhining shikast-lanishi, biroq, asosan, yurak 
shikastlanishi, kamroq hollarda bo‗g‗im shikastlanishi yuz beradi. Revmatik jarayon o‗ziga xos 
kechish xususiyatlari, klinik belgilariga ko‗ra 5 xil ko‗rinishda bo‗ladi: 
- o‗tkir kechish - birdan boshlanib, kasallikning bir qancha klinik belgilari yaqqol namoyon 
bo‗lganda patologik jarayonning yuqori darajada faolligi bilan o‗tadi, davolash tez va yaxshi natijali 
bo‗ladi; 

---

254 
- o‗rtacha o‗tkir kechish- xuruj 3-6 oy davom etadi, klinik belgilari kasallikning o‗tkir kechishiga 
qaraganda biroz sustroq bo‗ladi; patologik jarayon ham o‗rtacha faollikda kechadi. Davo-lanish 
natijasi ham o‗rtacha bo‗ladi; 
-cho‗zilgan kechish - xuruji 6 oydan ko‗proq davom etadi, kasallik belgilari kam,bir maromda 
bo‗lib, patologik jarayon o‗rta darajadagi faollik bilan kechadi, uzluksiz qaytalaydigan, kechishi 
to‗lqinsimon va noto‗liq sog‗ayish bilan o‗tadi, shikastlangan a‘zolar soni har xurujda ko‗payib 
boradi; 
— yashirin kechish — revmatizm bilan shikastlanganlik ko‗pincha klinik, laboratoriya hamda 
asboblar bilan tekshirishda aniqlanmasligi mumkin. Bemorda revmatizmning yashirin kechganini, 
kasallikning asorati —yurak illati paydo bo‗lganidan bilish mumkin. 
Klinikasi. Ma‘lumki, revmatizmda yurak va qon tomirlar sistemasi jarohatlanadi. Shu sababli 
revmatizmning hamma belgilarini yurak va yurakdan tashqari belgilarga bo‗lish maqsadga muvofiq 
bo‗lib, kasallikning klinik manzarasini shu nuqtayi nazar-dan o‗rganish kerak. Revmatizmning 
klinik manzarasi kasallik davri, yallig‗lanish jarayonining faollik darajasi, kasallikning kechish 
xususiyati, tabiati, yurak illatlari va yetishmovchiligi mavjudligi va boshqalarga bog‗liq. 
A.I.Nesterov fikricha, kasallik-ning rivojlanishi va klinik manzarasi shakllanishida uchta asosiy 
davrni farq qilish mumkin.
Yurak illati shakllangan, bundan tashqari yurak yetish-movchiligi paydo bo‗lgan bemorlarda 
revmatizm qaytalansa, uning faollik belgilarini topish ancha qiyin. Revmatizmning birinchi xuruji 
ko‗pincha o‗tkazilgan infeksiya bilan bog‗liq bo‗ladi. Angina yoki yuqori nafas yo‗llarining 
shamollashidan 1-2 hafta o‗tgach tana harorati ba‘zida 38-40°C gacha ko‗tariladi, bir kunlik 
o‗zgarish 1-2°C ni tashkil qiladi va ko‗p terlash kuzatiladi. Revmatizm qaytalanib, navbatdagi yangi 
yallig‗lanish faqat o‗tkazilgan infeksiya bilan bog‗liq bo‗lmay, balki boshqa sabab-lar: sovuq 
qotish, jismoniy zo‗riqish, jarrohlik muolajalaridan keyin bo‗lishi mumkin.
Kasallikning 
eng ko‗p uchraydigan belgisi- yurak shikastlanishi - revmokarditdir. 
Revmokardit deganda, bir vaqtning o‗zida yurakning miokard va endokardit (80-100% bemorlarda) 
shikastlanishi nazarda tutiladi. 
Revmokarditda ko‗pincha miokardit (80-100%), 15-10% bemorlarda pankardit kuzatiladi. 
Miokardning klinik belgilari eksudatli yallig‗lanishning miokardga tarqalish darajasiga bog‗liq 
bo‗ladi. Shunga ko‗ra yaqqol, o‗rtacha va sust ifodalangan kar-ditlar farqlanadi. Katta yoshdagi 
odamlarda revmokardit yengilroq, o‗rtacha va sust ifodalangan ko‗rinishda o‗tadi. Bemorlar yurak 
sohasidagi kuchsiz og‗riq va noxush sezgilardan, harakat qilganda hansirashdan, ba‘zi hollarda 
yurak urishi yoki yurakning notekis urushidan shikoyat qiladilar. Bu belgilar yurakning revmatizm 
bilan shikastlanganligiga xos belgilar bo‗lmay, balki uning boshqa kasalliklarida ham uchraydi.
Perikardit hozirgi davrda revmatizmning yurakdan tashqari belgilariga o‗xshab kam, asosan, 
yoshlar va bolalarda, revmatizm o‗tkir kechganda uchraydi. Quraq perikardit rivojlanganda 
bemorlar yurak sohasida paydo bo‗lgan doimiy og‗riqdan shikoyat qiladilar. Yallig‗lanish suyuqligi 
yig‗ilishi bilan ekssudadtli peri¬kardit yurak qopchasida seroz-fibrinoz yallig‗lanish suyuqligi-
ekssudat paydo bo‗lishiga olib keladi; bu holda suyuqlik perikard varaqlarni bir-biridan ajratib 
yuborganligi tufayli yurak sohasidagi og‗riq yo‗q bo‗lib ketadi. Bemorning gorizontal holatida ku-
chayadigan hansirash paydo bo‗ladi. Quraq perikarditda perikard ishqalanishi shovqini, yurak 
chegaralarining hamma tomonga kengayganligi, yurak qopchasiga suyuqlik yig‗ilganda esa tonlar-
ning pastligi, katta qon aylanish doirasida qon dimlanishi belgilari paydo bo‗lganligi aniqlanadi. 
Revmatik poliartit revmatizm o‗tkir kechganda 50% bemorlarda uchraydi. Bemorning katta 
bo‗g‗imlarida og‗riq paydo bo‗lganligi, faol harakat qilish qiyinlashganligi va cheklanganligi, 
bo‗g‗imlarning qizargani va hajmi kattalashganligi qayd etiladi.

---

255 
Davolash. 
Hozirgi 
davrda 
revmatizmni 
davolash 
uch 
bosqichda 
olib 
boriladi. 
1. Kasallikni faol davrida kasalxonada davolash.2. Kasalxonadan chiqqandan keyin davolashni 
poliklinikani kardiorevmatologik xonasida davom ettirish.3. Bemorni ko‗p yillar davomida 
poliklinikada kasallik qaytalanishining oldini olish maqsadida davolash va nazorat qilib 
borish.Davolash muolajalari quyidagilardan iborat:a) streptokokk infeksiyasiga qarshi kurashish;b) 
faol revmatik jarayonni davolash; d) immunologik o‗zgarishlarni bartaraf qilish. Revmatizmning 
faol davrida streptokokk infeksiyasiniyo‗qotish uchun antibiotiklar, asosan, penitsillin va yarim 
sun‘iy penitsillinlar qo‗llaniladi.Davolash ikki hafta davomida olib boriladi. Sulfanilamidlar va 
tetratsiklin guruhidagi antibiotiklarni qo‗llash maqsadga muvofiq emas, chunki bu dorilar 
bakteriostatik ta‘sir ko‗rsatib, streptokokklarning chidamli turlari paydo bo‗li-shiga olib kelishi 
mumkin. Faol revmatizmni davolashda yallig‗la-nishga qarshi har xil nosteroid dorilar ham 
qo‗llaniladi. Bulardan asetilsalitsilat kislota 1 g dan 3—4 marta (bir kunda 3—4 g) beriladi. Bu dori 
bemorga foyda bermasa yoki yoqmasa, 0,4 g dan bir kunda 3 marta brufen yoki 0,15 g dan butadion 
buyuriladi. Qo‗shimcha salbiy ta‘siri kamroq bo‗lgan voltoren yoki indo-metatsin (0,05 g dan bir 
kunda 3 marta) ham berilishi mumkin. Bu dorilarni ovqat yoki sut bilan bir vaqtda ichish kerak.
Bemor shifoxonadan chiqqandan keyin asetilsalitsilat kislotani bir kunda 1,5—2 g, brufenni 0,6 g, 
indometatsin va voltorenni 0,02—0,05 g ichish buyuriladi, bu dorilarni poliklinika shifokori 
nazorati ostida qabul qilish kerak. Ambulatoriya sharoitida davolanish muddati revmatik 
jarayonning kechish xususiyatlariga: o‗tkir, o‗rtacha o‗tkir kechganda, 1—2 oyga cho‗zilib va 
uzluksiz qaytalab kechganda, 2—4 oy bo‗lib, laboratoriya ko‗rsatkichlarining asli holiga qaytishiga 
bog‗liq.Kasallik qaytalashining oldini olish tadbirlari bemorlarga yil bo‗yi har oyda 1500000 TB 
dan bitsillin-5 qo‗llab, streptokokk infeksiyasiga qarshi kurashish, infeksiya o‗choqlarini davo-
lashni o‗z ichiga oladi. Revmatizm bilan kasallanganlar, albatta, dispanser hisobiga olinadi va 
kasallik qaytalanganligini o‗z vaq-tida aniqlash, uni davolash, yurak illatlari og‗irlashib borganda 
jarrohlik usuli bilan davolash zarurligi masalalari hal qilib boriladi.