Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Integrastiyasi
: Gistologiya, anatomiya, biohimiya.
 
MAShG’ULOT MAZMUNI
NAZARIY QISM 
Ingichka ichakdagi xazm. 
Xazm jarayonlarining asosiy qismi ingichka ichakda sodir bo’ladi. Uning boshlang’ich qismi 
o’n ikki barmoqli ichakning xazmdagi ahamiyati kattadir. Bu sohada xazm jarayonlarida me’da osti 
bezi, ichak shiralari va o’t ayniksa qatnashadilar. Me’da osti va ichak bezlari shiralari tarkibidagi 
fermentlar oqsillar,yog’lar karbonsuvlarni gidrolizga uchratadilar.
Me’da osti bezi shirasi tarkibi va xossalari
.
 
Me’da osti bezi bir sutkada 1,5-2,0 l shira ajratadi. Uningtarkibi suv va anorganik hamda organik 
moddalardan tashkil topgan. Shira tarkibida natriy, kalstiy, kaliy, magniy kationlari va xlor, sulfat, 
fosfat anionlari mavjud. Ayniqsa bikarbonatlar mikdori katta, shuning uchun ham uning rN 7,8-8,5 
ni tashkil qiladi. Pankreatik shira fermentlari kuchsiz ishqoriy muhitda faollashadi.
Pankreatik shira tarkibida gidrolitik fermentlar bo’lib, ular oqsil, yog’ va karbonsuvlarni 
parchalaydilar, shuningdek nuklein kislotalarni parchalovchi nukleazalar ham bor. Pankreatik shira 
tarkibida lipaza va nukleaza fermentlari - faol holatda; preteazalar-proenzim holatda ajraladilar. 
Me’da osti bezi shirasi tarkibida ajraluvchi 6-amilaza polisaxaridlarni oligo-, di- va 
monosaxaridlargacha parchalaydi. Nuklein kislotalar 
ribo- 
va 
dezoksiribonukleazalar 
tomonidan 
parchalanadilar. Pankreatik 
lipaza 
ut kislotalar ta’sirida faolligi ortadi va lipidlarga ta’sir qilib 
monoglisterid va yog kislotalarigacha parchalaydi. Preteolitik fermentlar proenzim 
tripsinogen, 
ximotripsinogen, A va B prokorboksipepchidazalar h
olatida ishlab chiqariladi. Un ikki barmoqli 
ichakda ishlab chiqariluvchi 
enterokinaza 
ta’sirida tripsinogen tripsinga aylanadi. Keyinchalik 
tripsin tripsinogen va boshqa propeptidazalarga avtokatalitik ta’sir ko’rsatadi va ularni 
faollashtiradi. Tripsin, ximotripsin, elastazalar ovqat tarkibidagi oqsillarning ichki peptid bog’lariga 
ta’sir etib, ularni aminokislatalargacha parchalaydi.A va B karboksipeptidazalar oqsil va 
peptidlarning oxirgi S-bog’lariga ta’sir qiladilar.
Me’da osti bezi shira ajratishining boshqarilishi
. 
Me’da osti bezining ekzokrin faoliyati nerv hamda gumoral mexanizmlari orali boshqariladi. 
Adashgan nerv me’da osti bezidan shira ajralishini kuchaytiradi. Simpatik nerv tolalari shira 
ajralishini pasaytiradi, lekin organik moddalar sintezini 
(beta-adrenergik effekt) 
kuchaytiradi, qon-
tomirlarning torayishi 
(alfa adrenergik effekt) 
me’da osti bezining qon bilan ta’minlanishini 
kamaytirilishi natijasida ham shira ajralishi pasayadi. Jismoniy va aqliy zo’riqish, og’riq, uyqu shira 
ajralishini pasaytiradi. Gastrointestinal gormonlardan sekretin, XSK-PZ me’da osti be’zi shira 
ajralishini kuchaytiradi. Sekretin - bikarbonatga boy va XSK-P3 - fermentlarga boy shira ajralishini 

---

143 
ta’minlaydi. Me’da osti bezi shirasi ajralishi gastrin, serotonin, bombezin, insulin, o’t kislotalari 
tuzlari ta’sirida kuchayadi. Ximodenin, ximotripsinogen ajralishini kuchaytiradi. GIP, PP, 
glyukagon, kalstitonin, somatostatin, enkefalinlar shira ajralishini tormozlaydilar. 
 
Me’da osti bezida shira ajralishi Z davrdan iborat: murakkab- reflektor, me’da va ichak davrlari. 
Pankreatik shira ajralishiga iste’mol qilingan ovqat tarkibi ta’sir qiladi. Bu ta’sirlar gastrointestinal 
gormonlar orali amalga oshiriladi. Me’da xlorid kislota ishlab chiqarilishini kuchaytiruvchi 
moddalar (go’sht, sabzavotlar, oqsil hazmida xosil bo’lgan ekstraktlar) sekretin‚ hosil bo’lishini 
kuchaytiradi natijada bikarbonatga boy bo’lgan me’da osti bezi shirasi ajralishini ta’minlaydi. Oqsil 
va yog’larning dastlabki gidrolizidan xosil bo’lgan moddalar XSK-PZ ishlab chiqarishini 
kuchaytiradi va pankreatik shira ajralishini ta’minlaydi. Me’da osti bezi, shuningdek, ichki sekretor 
faoliyatga ham ega, u qonga insulin, glyukagon, somatostatin, pankreatik polipeptid (PP), seratonin, 
VIP, gastrin, enkefalin, kallikrein moddalarini ishlab chiqaradi.