Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

partsial bosimi 40 mm ga teng. 
Muayyan partsial bosimdagi gaz bilan tuyingan suyuklik partsial bosimi past bulgan shu gazga 
duch kelsa, gazning bir qismi eritmadan chikib ketadi va erigan gaz miqdori kamayadi. Gazning 
bosimi yukori bo’lsa, suyuklikda ko`proq gaz eriydi. Gazlarning erishi partsial bosimga bog’liq, 
ya`ni gazlar aralashmasining umumiy bosimiga emas, balki xuddi shu gazning bosimiga bog’liq. 
Suyuklikda erigan gaz, masalan, kislorod azot atmosferasiga xatto juda yukori bosim ostida azot 
turgan bushlikka chikayotgandek chikaveradi.Suyuklik ma`lum tarkibli gazlar aralashmasiga duch 
kelganda suyuklikka kirgan yoki undan chikkan gaz miqdori suyuklikdagi va gazlar 

---

25 
aralashmasidagi gaz bosimlarining nisbatiga bog’liq bo’lish bilangina kolmay, balki ularning 
xajmlariga xam bog’liq.
Bosimi suyuklikdagi gazlar bosimidan keskin fark kiluvchi gazlar aralashmasining katta 
xajmi suyuklikning katta xajmiga duch kelsa, kup miqdordagi gaz suyuklikka kirishi yoki undan 
chiqishi mumkin. Etarlicha katta xajmli suyuklik kichik xajmdagi gaz pufakchasiga duch kelsa, 
aksincha, juda oz miqdordagi gaz suyuklikka kiradi yoki undan chiqadi va suyuklikning gazlar 
tarkibi amalda uzgarmaydi. Suyuklikda erigan gazlar uchun erkin gazlardagi «partsial bosim» ga 
mos keladigan «taranglik» termini kullaniladi. Bosim kaysi birliklar bilan ifodalansa, taranglik 
xam usha birliklar, ya`ni atmosferalar yoki simob ustuni yoki suv ustuni xisobidagi millimetrlar 
bilan ifodalanadi. Gaz tarangligi 100 mmsimob ustuniga teng bo’lsa, suyuklikda erigan gaz 100 
mm bosim ostidagi erkin gaz bilan muvozanatda turganini ko’rsatadi. 
Yerigan gaz tarangligi erkin gazning partsial bosimiga teng bo’lmasa, muvozanat buziladi. SHu 
ikki miqdor yana bir-biriga tenglashganda muvozanat tiklanadi. Masalan, berk idishda turgan 
suyuklikdagi kislorod tarangligi 100 mm ga teng, shu idish havosidagi kislorodning bosimi esa 
150 mm ga teng bo’lsa kislorod suyuklikka kira boshlaydi. Ayni vaqtda suyuklikdagi kislorod 
tarangligi orta boradi, suyuklikdan tashkaridagi kislorod bosimi esa pasayaveradi, yangi dinamik 
muvozanat karor topmaguncha va bu ikki miqdor 150 bilan 100 mm orasidagi yangi kiymat olib 
baravarlashmaguncha bosim va taranglik uzgaraveradi. Bu xolda bosim va taranglikning kanday 
uzgarishi gaz bilan suyuklikning nisbiy xajmlariga bog’liq. 
Qondagi gazlar miqdori. 
100 ml arterial Qonda erigan kislorod miqdori 0,3 xajm %, karbonat angidrid – 2,5 xajm % va 
azot 0,95 xajm % ga teng bo’lishi keragligi xisoblardan ma`lum. Birok kuyida tasvir etilgan 
usullardan foydalanib, Qondan ko`proq kislorod va karbonat angidrid ajratib olish mumkin. Bu, 
Qondagi kislorod va karbonat angidrid fizikaviy erish xolatidagina emas, balki ximiyaviy 
boglanish xolatida xam ekanligidan guvoxlik beradi. Qondagi kislorod gemoglobin bilan 
boglangan. Karbonat angidrid esa gemoglobin bilan qisman boglangan, kupchilik qismi esa Qonda 
bikarbonat shaklida bo`ladi. 
Arterial va venoz Qondagi gazlar miqdori. Soglom odamning arterial Qonida 18-20 xajm % 
kislorod, 50-52 xajm % karbonat angidrid va kariyb 1 xajm % azot bor. Venoz Qonda 12 xajm % 
kislorod, 55-57 xajm % karbonat angidrid va kariyb 1 xajm % azot bo`ladi. Bu sonlardan kurinib 
turibdiki, venoz Qon o’pka kapillyarlaridan uta turib, kislorod bilan boyiydi va uzidagi karbonat 
angidridning bir qismini ajratib chikaradi. Arterial Qon katta doira kapillyarlariga kelgach uzidagi 
bir qism kislorodni tukimalarga beradi va karbonat angidrid bilan tuyinadi. Arterial va venoz 
Qondagi azot miqdorining bir xil ekanligi uning gazlar almashinuvida katnashmasligini ko’rsatadi.
Ma`ruzani ta`minlanishi. 
Ko`rgazmali materiallarni ta`minlash uchun mul’timedia texnikasi. 
Mustakil tayerlanish uchun savollar. 
1.Nafasning asosiy etaplari. 
2.Nafas olish va chikarishni biomexanikasi. 
3.Nafas sistemasini asosiy Qonstantalari. 
4.Gazlarni partsial bosimi. 
5.Qon bilan tashilishi. 
6.Karbonat angidridni Qon bilan tashilishi. 
7.O’pkada va tukimada gaz almashinuvi. 

---

26 
8.Nafas yullarini fiziologiyasi. 
9.Gipoksiya va uning turlari. 
10. Nafas markazlari, boshqarilishi.