Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Yukstaglomerulyar kompleks.
Qon olib keluvchi arteriolaning koptokchaga 
kiradigan joyidagi devori qalin tortgan, bu joy mioepiteliy xujayralaridan tuzilgan 
bo’iib, 
yukstaglomerulyar (koptochka oldi) kompleksi 
deb ataladi. Bu kompleks 
xujayralari ichki sekretsiya funktsiyasini utaydi: buyrakdan qon o`tishi kamayganda 
renin ishlab chiqaradi, bu modda arterial bosim miqdorini boshqarishda qatnashadi, 
elektrolitlarning normal balansini saqlab turishda xam reninning axamiyati bo’lsa 
kerak.

---

56 
Koptokchalardagi fil’tratsiya.
1844 yildayok K. Lyudvig uz tadqiqotlariga 
asoslanib, siydik xosil bo’lish jarayoni koptokchalarning kapillyarlari devori orqali ruy 
beradigan 
fil’tratsiyadan 
va kanalchalardan ruy beradigan 
reabsorbtsiya (ya`ni 
kayta 
So`rilish
)
dan iborat deb faraz kilgan. A. Keshni bu taxminni rivojlantirib, 
xosil 
bo’lishining fil’tratsiya-reabsorbtsiya, sekretsiya nazariyasini 
ta`riflab bergan. Bu 
nazariyani xozirgi tasavvurlarga asos buldi va kup eksperimentlarda tasdiqlandi.
Xozirgi nazariyaga kura, koptokcha kapillyarlari orqali utadigan qon plazmasidan 
SHumlyanskiy-Boumen kapsulasiga suv va plazmada erigan barcha moddalar (yukori 
molekulali birikmalardan tashkari) fil’trlanib utadi. Koptokchalardagi fil’tratsiya 
endoteliydagi teshiklar, bazal membrana va kapsulaning ichki devoridagi epiteliy 
xujayralari orasidagi yoriklar orqali ruyobga chiqadi. Bu fil’tr diametri taxminan 100 
angstremgacha bulgan molekulalarni o’tkazadi. Molekulyar ogirligi 70 mingdan ortik 
bulgan kattagina zarralar bu fil’trdan utmaydi. SHuning uchun globulinlar (molekulyar 
ogirligi 160 mingdan ortik), yoki kazein (molekulyar ogirligi 100 000 ortik) kabi 
yukori molekulali oqsillar fil’tratga utmaydi. Molekulyar ogirligi uncha katta 
bo’lmagan ba`zi yot oqsillar (tuxum oqsili, jelatina va boshqalar) buyrak fil’tridan 
utib, siydik bilan chikib ketadi. Qon plazmasining al’buminlari (molekulyar ogirligi 
kariyb 70 000) fil’tratga juda oz (plazmadagi miqdorining 1/100 qismidan kamrogi) 
utadi. 
Tomirlar ichida gemoliz ruy berganda, ya`ni eritrotsitlar parchalanib, gemoglobin 
molekulalari (molekula ogirligi 68 000) plazmaga chikkanda uning 5 protsenti 
fil’tratga utadi. Anorganik tuzlar va kichik molekulali organik birikmalar (mochevina, 
siydik kislotasi, glyukoza, aminokislotalar va boshqalar) koptokcha fil’tridan bemalol 
utib, SHumlyanskiy-Boumen kapsulasiga kiradi. Buni A.N. Richards avvalliga 
bakalar, sung sut emizuvchi hayvonlar – dengiz chuchkachalari va kalamushlar ustida 
mikrofiziologik eksperimentlar o’tkazib bevosita isbot etgan. Utkir tajribada 
hayvonning buyragini ochib, uning yuzarokda yotgan va mikroskop orqali kuzatish 
mumkin bulgan biror kapsulasiga ingichka mikropipetka kiritilgan.
Bu kapsuladan boshlanuvchi kanalcha suyuklik utmaydigan qilib kisib kuyilgan. 
SHu yul bilan mikropipetka orqali etarli miqdorda fil’trat olib, uning tarkibini 
tekshirish mumkin bulgan. Natijada 
koptokcha fil’tratida, 
boshqacha aytganda, 
birlamchi siydikda, 
anorganik va organik moddalarning miqdori ularning qon 
plazmasidagi miqdoriga teng ekanligi aniklangan. 
Xosil bo`layotgan birlamchi siydikning miqdori juda kup bo’iib, bir sutkada 150-
180 
l 
gacha etadi. Buyraklarning Qon bilan yaxshi ta`minlanishi, koptokcha 
kapillyarlarining maxsus tuzilganligi va fil’tratsion yuzasining katta ekanligi va 
ulardagi qon bosimi yukori ekanligi tufayli fil’tratsiya xajmi shunday katta bo`ladi. 
Buni kuyidagi ma`lumotlar bilan ko’rsataylik. Bir sutkada buyraklardan 1700